Cytologia: co to takiego?
Badanie cytologiczne, czyli cytologia, jest badaniem przesiewowym wykonywanym w celu diagnostyki chorób i zmian przedchorobowych szyjki macicy. Przeprowadza się ją przy użyciu specjalnego narzędzia, zwanego szczoteczką cytologiczną. Po wprowadzeniu wziernika do pochwy i uwidocznieniu tarczy szyjki macicy lekarz lub położna za pomocą wspomnianej szczoteczki pobierają obrotowym ruchem materiał cytologiczny z dwóch miejsc:
- z okolicy ujścia zewnętrznego szyjki macicy pobierany jest nabłonek wielowarstwowy płaski,
- z kanału szyjki macicy pobierane są komórki nabłonka gruczołowego.
Żel dopochwowy z kwasem hialuronowym. Wskazany w celu zapobiegania i leczenia suchości pochwy oraz w...
Nawilżające globulki z ektoiną i kwasem hialuronowym. Redukują objawy suchości pochwy, zmniejszają p...
Kapsułki dopochwowe z laktoferyną liposomalną. Do stosowania w leczeniu i profilaktyce infekcji poch...
Zalecany do leczenia pierwszych objawów dyskomfortu pochwy.
Wsparcie przy problemach intymnych. Pomaga chronić pochwę i układ pokarmowy przed niekorzystnymi dro...
Dla zdrowia układu moczowego. Miliard bakterii probiotycznych w każdej kapsułce, ekstrakt z owoców ż...
Cytologia z reguły nie boli, ale część pacjentek może odczuwać delikatny dyskomfort wynikający z podrażnienia szyjki macicy. U części kobiet po badaniu może wystąpić delikatne plamienie, dlatego warto zaopatrzyć się we wkładki higieniczne. Pojawienie się krwi nie powinno stanowić podstaw do niepokoju, o ile nie utrzymuje się długo. Jeśli nie ustąpi po 2-3 dniach, należy skontaktować z lekarzem, który wykonał badanie1.
Cytologia – jak często wykonać?
Cytologię powinno się wykonać przynajmniej raz w roku, a jeśli trzy badania z rzędu dają wynik prawidłowy – raz na trzy lata.
W Polsce realizowany jest program profilaktyki raka szyjki macicy, skierowany do kobiet pomiędzy 25. a 59. rokiem życia. W ramach skriningu każdej kobiecie przysługuje bezpłatne badanie cytologiczne co 3 lata. Kobiety z grupy ryzyka (zakażone wirusem HIV lub wirusem brodawczaka ludzkiego HPV oraz pacjentki przyjmujące leki immunosupresyjne) mogą korzystać z programu co roku.
Cytologię powinna wykonać również każda kobieta ciężarna do 10. tygodnia ciąży, jeśli badanie nie było wykonane w ciągu ostatnich 6 miesięcy2,3.
U kobiet po 65. roku życia, których wyniki dotychczas były prawidłowe, można rozważyć zakończenie skriningu. Nie oznacza to jednak, że wiek lub menopauza zwalniają z badań! Każda kobieta, która myśli o rezygnacji z regularnego badania cytologicznego, powinna przedyskutować swoją sytuację z lekarzem prowadzącym, który oceni jej ogólny stan zdrowia oraz czynniki, które mogą predysponować do rozwoju nowotworu w obrębie szyjki macicy.
Nawilżające globulki z ektoiną i kwasem hialuronowym. Redukują objawy suchości pochwy, zmniejszają podrażnienia błony śluzowej pochwy, łagodzą świąd i pieczenie oraz wspomagaj...
Cytologia – przygotowanie do badania, kiedy wykonać?
Najlepszy moment na wykonanie cytologii to pierwsza połowa cyklu menstruacyjnego, co najmniej dwie doby od zakończenia krwawienia miesiączkowego. Optymalny czas na wykonanie badania to 10. dzień cyklu. Cytologię można wykonać najpóźniej 4 dni przed rozpoczęciem krwawienia menstruacyjnego, jednak nie należy zwlekać tak długo.
Aby uzyskać miarodajny wynik badania cytologicznego, należy się wcześniej odpowiednio przygotować:
- Od ostatniego współżycia powinny upłynąć minimum 24 godziny (optymalnie 48 godzin).
- Nie należy stosować leków dopochwowych oraz środków do irygacji pochwy na 4 dni przed badaniem.
- Na 2 dni przed badaniem należy zrezygnować ze stosowania tamponów.
- Transwaginalne badanie USG, pobranie wymazu oraz przezpochwowe badanie ginekologiczne powinno być wykonane minimum 24 godziny przed cytologią.
- Stan zapalny i infekcje pochwy manifestujące się upławami są przeciwwskazaniem do wykonania cytologii. Należy w pierwszej kolejności wyleczyć infekcję, a następnie zgłosić się na badanie – najlepiej w kolejnym cyklu.
Cytologia płynna i cytologia zwykła, tradycyjna
Pacjentki mają do wyboru dwa rodzaje badania cytologicznego:
- cytologia konwencjonalna (zwykła, tradycyjna) – komórki nabłonka części pochwowej szyjki macicy pobierane są za pomocą szczoteczki. Po przeniesieniu materiału na szkiełko mikroskopowe, preparat utrwala się 96% roztworem etanolu;
- cytologia na podłożu płynnym, LBC (ang. liquid-based cytology) – inaczej cytologia cienkowarstwowa lub jednowarstwowa. Komórki pobiera się za pomocą szczoteczki cytologicznej, którą następnie umieszcza się w pojemniku z płynnym podłożem, który zapobiega uszkodzeniu pobranych komórek. Następnie w laboratorium płyn z pojemniczka przenoszony jest na specjalny filtr, którego zadaniem jest oczyszczenie materiału ze śluzu, krwinek czerwonych, bakterii i komórek stanu zapalnego. Tak przygotowany materiał trafia na szkiełko mikroskopowe i jest poddawany ocenie.
Powyższe metody różnią się jakością uzyskanych preparatów. Podczas gdy przy cytologii tradycyjnej istnieje ryzyko niepełnego przeniesienia materiału na szkiełko lub nieefektywnego rozprowadzenia komórek do oceny, metoda płynna pozbawiona jest tych wad. Cytologia LBC pozwala na uzyskanie jednej warstwy komórek, co znacznie ułatwia ich ocenę. Ponadto z pobranego do podłoża płynnego materiału można dodatkowo wykonać badania w kierunku zakażenia bakterią Chlamydia trachomatis, czy potwierdzić obecność onkogennych szczepów wirusa HPV (Human papillomavirus, wirus brodawczaka ludzkiego), odpowiedzialnego za rozwój raka szyjki macicy. Ponadto, płynna cytologia charakteryzuje się większym stopniem wykrywalności śródnabłonkowych zmian dysplastycznych wysokiego stopnia (HSIL) w porównaniu z cytologią konwencjonalną4.
Z uwagi na powyższe, Polskie Towarzystwo Ginekologiczne (PTG) rekomenduje wybór cytologii na podłożu płynnym, w celu przesiewowego wykrywania raka szyjki macicy2.
Wyniki cytologii
Przez wiele lat do interpretacji wyniku badania cytologicznego służyła skala Papanicolau. Obecnie odchodzi się od jej użycia na rzecz opisowegosystemu Bethesda (TBS – ang. The Bethesda System), którego stosowanie rekomendowane jest przez Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników.
5-stopniowa skala Papanicolau wyodrębnia 5 grup materiału cytologicznego:
- Grupa 1, PAPA I – w rozmazie obecne są wyłącznie prawidłowe komórki nabłonka płaskiego;
- Grupa 2, PAPA II – w rozmazie oprócz prawidłowych komórek obecne są również komórki stanu zapalnego;
- Grupa 3, PAPA III – w rozmazie obecne są komórki nieprawidłowe, czyli tzw. dysplastyczne. Jest już to obraz „podejrzany”, który można interpretować ze względu na dwa podtypy:
- podtyp A sugeruje nasilony stan zapalny, który wraz ze zmianami cofnie się po zastosowaniu odpowiedniego leczenia;
- podtyp B świadczyć może o średniej lub dużej dysplazji nabłonka, w której dokonuje się dalszej diagnostyki w postaci kolposkopii czy biopsji;
- Grupa 4, PAPA IV – w rozmazie obecne są tzw. komórki atypowe, które świadczyć mogą o obecności raka przedinwazyjnego szyjki macicy, czyli nienaciekającego okolicznych tkanek;
- Grupa 5, PAPA V – w rozmazie obecne są komórki świadczące o obecności inwazyjnego raka szyjki macicy5.
Kapsułki dopochwowe z laktoferyną liposomalną. Do stosowania w leczeniu i profilaktyce infekcji pochwy (bakteryjne, grzybicze i wirusowe zapalenie pochwy) oraz stanów zapalnyc...
System Bethesda informuje o tym, jaki rodzaj próbki dostarczono do badania – czy była to cytologia zwykła, czy cienkowarstwowa. Ponadto oceniana jest ogólna charakterystyka preparatu i jego przydatność do badania. Sprawdzana jest również jakość próbki – oceniana jest liczba i rodzaj komórek nabłonka, sposób utrwalenia preparatu oraz prawidłowość wybarwienia materiału. Następnie przeprowadza się ocenę komórek nabłonka szyjki macicy. Jeżeli nie stwierdza się obecności zmian przednowotworowych lub nowotworowych, wynik opisuje się skrótem NILM (ang. negative for intraepithelial lesion or malignancy) lub używa się opisu: „brak zmian cytoonkologicznych”. Jeżeli dostarczona próbka nie spełnia kryteriów diagnostycznych, odnotowuje się powód odmowy wykonania badania.
W przypadku wykrycia nieprawidłowego obrazu cytologicznego, stosuje się następujące skróty:
- ASC – nieprawidłowe komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego;
- ASC-US – nieprawidłowe komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego o nieokreślonym znaczeniu (często świadczy o przewlekłym stanie zapalnym);
- ASC-H – nieprawidłowe komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego, w których przypadku nie można wykluczyć zmian śródnabłonkowych dużego stopnia;
- LSIL – zmiana śródnabłonkowa małego stopnia, może świadczyć o zakażeniu HPV. Określana również jako CIN 1;
- HSIL – zmiana śródnabłonkowa dużego stopnia. Oznaczana jako CIS, CIN 2 i CIN 3;
- CIS – rak płaskonabłonkowy in situ;
- AGC – nieprawidłowe komórki nabłonka gruczołowego;
- AIS – rak gruczołowy in situ6.
Zły wynik cytologii?
Grupa 2 – stan zapalny
Wiele pacjentek zastanawia się, czy grupa 2 w cytologii to powód do niepokoju? Wynik ten jest najczęściej spotykany i interpretuje się go jako prawidłowy. Może świadczyć o obecności stanu zapalnego, bądź nadżerki, które wymagają leczenia. „Dwójka” w systemie Bethesda oznacza, że nie występują nieprawidłowości nabłonkowe, czyli nie obserwuje się ani dysplazji komórek, ani raka [5].
Jeśli stwierdzono stan wymagający leczenia, cytologię należy powtórzyć po zakończeniu terapii.
Nieprawidłowości w rozmazie cytologicznym
Jeśli wynik rozmazu cytologicznego wskazuje na występowanie nieprawidłowości, należy pogłębić diagnostykę. W pierwszej kolejności zaleca się wykonanie badania na obecność DNA wirusa HPV. Wynik pozytywny skłania do leczenia, wynik negatywny zwalnia z konieczności dalszej diagnostyki.
LSIL i HSIL
W przypadku wykrycia zaawansowanych zmian typu LSIL lub HSIL lub gdy wynik badania na obecność HPV jest pozytywny, zaleca się wykonanie kolposkopii, podczas której oprócz mikroskopowej oceny zmian, możliwe jest pobranie wycinków do badania histopatologicznego [6].
Wsparcie przy problemach intymnych. Pomaga chronić pochwę i układ pokarmowy przed niekorzystnymi drobnoustrojami.
Nie tylko cytologia. O tych badaniach musisz pamiętać!
Badania profilaktyczne dają szansę na wczesne wykrycie wielu chorób. Zatem powinnaś pamiętać o regularnej, kompleksowej diagnostyce. Oto badania, które powinny znaleźć się w kalendarzu każdej kobiety!
- Mammografia – badanie to służy wykryciu zmian w tkankach piersi. Zaleca się wykonywanie mammografii co najmniej raz na dwa lata, szczególnie dla kobiet powyżej 50. roku życia [7, 8].
- USG piersi – Polskie Towarzystwo Ultrasonograficzne zaleca, aby kobiety po 30. roku życia, poddawały się przynajmniej raz w roku kontrolnemu badaniu USG piersi. Jeśli w rodzinie pacjentki występował nowotwór piersi, badanie warto powtarzać co 6 miesięcy [7].
- Badanie ginekologiczne – obejmuje ono badanie narządów płciowych oraz ocenę stanu ogólnego stanu zdrowia kobiety. Zaleca się, aby kobiety zgłaszały się do gabinetu położnej lub ginekologa raz na rok.
- Badanie krwi – badanie to pozwala na określenie poziomu różnych składników krwi, takich jak hemoglobina, glukoza, cholesterol i triglicerydy, czy różne hormony. Zaleca się, aby kobiety wykonywały badanie krwi co najmniej raz do roku.
- Kolonoskopia – badanie to służy wykryciu zmian chorobowych w jelitach. Zaleca się, aby kobiety wykonywały kolonoskopię co 10 lat – szczególnie dotyczy to kobiet powyżej 50. roku życia [9].
Źródła:
- Ferenc M, Glajcar A, Szumiło J. Cytologia szyjki macicy – od wymazu do raportu. Prz Menopauzalny. 2015;14(6):431-437.
- Wytyczne Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące przesiewowego badania cytologicznego szyjki macicy. Ginekol Pol. 2019;90(12):677-683.
- Ministerstwo Zdrowia. Program profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy w Polsce. Warszawa: Ministerstwo Zdrowia; 2019. https://www.gov.pl/web/zdrowie/program-profilaktyki-i-wczesnego-wykrywania-raka-szyjki-macicy-w-polsce. Accessed March 30, 2022.
- Ferenc M, Glajcar A, Szumiło J. Cytologia szyjki macicy – od wymazu do raportu. Prz Menopauzalny. 2015;14(6):431-437.
- Papanicolaou GN, Traut HF. The diagnostic value of vaginal smears in carcinoma of the uterus. Am J Obstet Gynecol. 1941;42(2):193-206.
- The Bethesda System for Reporting Cervical Cytology: Definitions, Criteria, and Explanatory Notes, 3rd ed. Springer, New York, 2015.
- Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie. Program profilaktyki raka piersi w Polsce. Warszawa: Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie; 2016. http://onkologia.org.pl/wp-content/uploads/2016/11/Program_profilaktyki_raka_piersi_w_Polsce.pdf. Accessed March 30, 2022.
- Polskie Towarzystwo Ginekologiczne. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące badań mammograficznych i diagnostyki ultrasonograficznej raka piersi. Ginekol Pol. 2019;90(2):118-124.
- Ministerstwo Zdrowia. Zalecenia dotyczące profilaktyki raka jelita grubego. Warszawa: Ministerstwo Zdrowia; 2021. https://www.gov.pl/web/zdrowie/zalecenia-dotyczace-profilaktyki-raka-jelita-grubego. Accessed March 30, 2022.