Cukrzyca – czym jest? Definicja i objawy
Cukrzyca to grupa chorób oraz zaburzeń metabolicznych o różnej etiologii, które charakteryzują się hiperglikemią (zwiększonym stężeniem glukozy we krwi) na czczo, po posiłkach lub między posiłkami. Przyczyną tego stanu może być upośledzone wydzielanie insuliny przez komórki β trzustki (niedobór insuliny) lub zaburzona reakcja komórek, tkanek i narządów na działanie insuliny (insulinooporność).
Jakie objawy mogą wskazywać na możliwość rozwoju cukrzycy? Wielokrotnie może ona przebiegać bezobjawowo, jednak do najczęstszych symptomów zalicza się: zwiększone pragnienie (polidypsja), wielomocz (poliuria), osłabienie, zmniejszenie masy ciała czy zmiany ropne na skórze.
Przewlekle występująca hiperglikemia przyczynia się do uszkodzenia, zaburzenia czynności, a także niewydolności wielu narządów: oczu, nerek, serca czy naczyń krwionośnych.
Preparat zalecany w celu uzupełnienia codziennej diety w kwas alfa-liponowy.
Produkt polecany jest w przypadku neurodegeneracyjnych chorób oczu, w szczególności jaskry.
Nieodzowne wsparcie w procesie przywracania integralności błon komórkowych, które uległy uszkodzeniu...
Polecany przy zaburzeniach funkcji poznawczych, demencji starczej, trudnościach w zapamiętywaniu, po...
Sterylny roztwór do oczu wskazany dla pacjentów w początkowym stadium retinopatii cukrzycowej.
Głównym składnikiem preparatu jest cytykolina – naturalnie występujący, endogenny prekursor fosfatyd...
Przeznaczony dla osób o zwiększonym zapotrzebowaniu na kwas alfa-liponowy, dla diabetyków i osób z t...
Cukrzyca a dieta. Jakie znaczenie ma odżywianie?
Podstawowym celem diety cukrzycowej jest uzyskanie optymalnej kontroli glikemii oraz zredukowanie ryzyka powikłań cukrzycy. Dieta w cukrzycy powinna zostać dobrana w zależności od rodzaju cukrzycy, stopnia zaawansowania choroby, wartości glikemii, stanu klinicznego chorego oraz występujących powikłań. Dodatkowo powinna uwzględniać preferencje pacjenta, styl życia oraz aktualne stosowane leczenie.
W cukrzycy typu 1. dietoterapia polega na stosowaniu zasad zdrowego żywienia. Dieta cukrzycowa w cukrzycy typu 1. stanowi istotny czynnik profilaktyki makro- i mikronaczyniowych powikłań cukrzycy. Osoby z tym typem cukrzycy zazwyczaj nie mają nadwagi czy otyłości, dlatego nie ma tutaj potrzeby wprowadzania diet niskoenergetycznych. Należy skupić się na odpowiedniej ilości i rodzaju spożywanych węglowodanów. Istotne znaczenie ma odpowiednia podaż insuliny, która powinna być dostosowana do ilości i składu posiłków.
Z kolei osoby chorujące na cukrzycę typu 2. zazwyczaj mają nadmierną ilość tkanki tłuszczowej, dlatego podstawowym zaleceniem żywieniowym jest redukcja masy ciała oraz utrzymanie wyrównania metabolicznego cukrzycy. Prawidłowe żywienie odgrywa kluczową rolę w leczeniu – zmniejsza ryzyko rozwoju ostrych i przewlekłych powikłań cukrzycy. Leczenie żywieniowe jest konieczne w przypadku świeżo postawionej diagnozy, jak i w wieloletniej cukrzycy, bez względu na jej rodzaj i stopień zaawansowania. Przy zmniejszeniu masy ciała o mniej więcej 10% obserwuje się poprawę tolerancji glukozy, zmniejszoną insulinemię oraz obniżenie stężenia cholesterolu frakcji LDL.
Dieta w cukrzycy typu 2.
Dieta przy cukrzycy typu 2. powinna polegać na wybieraniu produktów cechujących się dużą wartością odżywczą, niską wartością energetyczną oraz niskim indeksem glikemicznym. Dietoterapia powinna także uwzględniać współistniejące jednostki chorobowe. Pierwszym krokiem powinno być zatem ustalenie indywidualnego zapotrzebowania energetycznego, a następnie deficytu energetycznego, który zapewni powolny, systematyczny spadek nadmiernej masy ciała (ok. 500-100 kcal). Osoby chore na cukrzycę powinny także: spożywać posiłki regularnie, kontrolować ilość przyjmowanych węglowodanów w ciągu dnia, jak również w poszczególnych posiłkach, a także ograniczać ilość spożywanych węglowodanów prostych.
W diecie cukrzycowej nie ma jednej optymalnej ilości zalecanych węglowodanów. Ich udział w dziennej wartości energetycznej może wynosić od 45 do 60%. Wyższy stosuje się zazwyczaj u osób o większej aktywności fizycznej. Zaleca się, aby węglowodany pochodziły z pełnoziarnistych produktów zbożowych o niskim indeksie glikemicznym (poniżej 55).
Udział białka w diecie chorych na cukrzycę powinien wynosić od 15 do 20% (1-1,5 g/kg m.c./24 h) dziennej wartości energetycznej. Jeśli wprowadzona została dieta niskoenergetyczna, podaż białka można zwiększyć do 20-30%.
Podaż tłuszczu w diecie cukrzycowej powinna być taka jak u osób zdrowych – od 25 do 40% wartości energetycznej diety. Należy jednak ograniczać ilość cholesterolu (mniej niż 300 mg/dobę) oraz izomerów trans kwasów tłuszczowych.
Aktualnie najczęściej zalecaną dietą w cukrzycy (a także w otyłości i dyslipidemii) jest dieta śródziemnomorska. Cechuje się dużym spożyciem nieprzetworzonych warzyw i owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych, nasion roślin strączkowych, a także oliwy z oliwek (jednonienasyconych kwasów tłuszczowych). W mniejszych ilościach w diecie powinny znaleźć się także produkty mleczne oraz ryby. Należy ograniczyć spożywanie czerwonego mięsa i produktów mięsnych.
Przeznaczony dla osób o zwiększonym zapotrzebowaniu na kwas alfa-liponowy, dla diabetyków i osób z tendencją do cukrzycy oraz osób z zaburzeniami metabolizmu węglowodanów.
Dieta cukrzycowa. Co jeść przy cukrzycy?
Istnieją produkty oraz potrawy zalecane i niewskazane w diecie cukrzycowej.
Podstawę diety powinny stanowić warzywa. W diecie cukrzycowej zalecane są wszystkie warzywa (szczególnie zielone) – w postaci surowej, blanszowane czy kiszone. Należy jednak zwrócić uwagę na frytki, pieczone ziemniaki oraz buraki. Jeśli chodzi o owoce, to lepszym wyborem będą te mniej dojrzałe – w szczególności: maliny, porzeczki, kiwi, cytrusy, morele, wiśnie i truskawki.
W cukrzycy zaleca się wybieranie pieczywa żytniego razowego, pełnoziarnistego, orkiszowego, owsianego, gryczanego, graham, pumpernikiel czy pieczywa z dodatkiem otrąb i ziaren. Niewskazane w diecie cukrzycowej jest pieczywo pszenne, ryżowe, kukurydziane, bułki maślane, rogaliki mleczne, chałki i inne podobne wyroby cukiernicze.
W diecie cukrzycowej polecane jest spożywanie ryżu brązowego, dzikiego, parboiled, basmati, kaszy gryczanej, pęczak oraz makaronów razowych i pełnoziarnistych. Nie zaleca się za to spożywania ryżu białego, krótkoziarnistego, kaszy kuskus, kaszy manny, makaronów pszennych, ryżowych czy kukurydzianych.
Najlepiej wybierać mąkę żytnią, owsianą, orkiszową, pszenną pełnoziarnistą czy z ciecierzycy. Niewskazana jest mąka pszenna, kukurydziana, razowa czy ziemniaczana.
Jeśli chodzi o mięso, przetwory mięsne i ryby w diecie cukrzycowej, to zaleca się: indyka, kurczaka, chudą wołowinę, cielęcinę, dziczyznę, chude wędliny drobiowe, tuńczyka w zalewie, dorsza, solę, mintaja, morszczuka, mirunę, łososia. Niewskazane jest spożywanie: wieprzowiny, baraniny, tłustej wołowiny, boczku, salcesonu, żeberek, łopatki, golonki, pasztetów, salami, parówek, ryb w oleju, sałatek rybnych z majonezem czy sosem śmietanowym.
Zalecanymi tłuszczami są: oliwa z oliwek, olej lniany, olej z wiesiołka, z pestek dyni winogron, z czarnuszki. Niewskazane są: masło, smalec, a także margaryny utwardzone.
Należy jednak wziąć pod uwagę fakt, iż na glikemię poposiłkową wpływ mają także inne czynniki, takie jak: całkowita zawartość węglowodanów w posiłku, obróbka kulinarna żywności, forma produktu, czas spożywania pokarmu, obecność błonnika pokarmowego czy tłuszczu. Wszystkie te czynniki mają wpływ na wzrost poziomu glukozy we krwi. Dla przykładu – im szybsze spożycie posiłku, tym szybciej wzrasta poziom glukozy we krwi. Z kolei dodatek błonnika pokarmowego lub tłuszczu spowalnia proces trawienia, co przyczynia się do mniejszego stężenia glukozy we krwi.
Insulinooporność a dieta. Zespół metaboliczny
U osób chorujących na cukrzycę typu 2. trzustka jest zdolna do wytwarzania insuliny, jednak tkanki docelowe stają się oporne na jej działanie. Obserwuje się wtedy insulinooporność oraz towarzyszącą często otyłość typu brzusznego i przewlekły stan zapalny, co może przyczyniać się do powstawania zespołu metabolicznego. W zespole metabolicznym oprócz otyłości brzusznej i inlinooporności lub hiperinsulinemii obserwuje się także dyslipidemię (zwiększone stężenie triglicerydów lub niskie stężenie cholesterolu frakcji HDL), nadciśnienie tętnicze, a także aktywację procesów prozapalnych i prozakrzepowych. Dieta w insulinooporności powinna wyglądać tak jak w przypadku cukrzycy typu 2. Kluczowym celem powinna być redukcja nadmiernej masy ciała. Z pewnością dobrym wyborem w takiej sytuacji będzie również dieta śródziemnomorska.
Sterylny roztwór do oczu wskazany dla pacjentów w początkowym stadium retinopatii cukrzycowej.
Bibliografia:
- Martín-Peláez S., Fito M., Castaner O. Mediterranean Diet Effects on Type 2 Diabetes Prevention, Disease Progression, and Related Mechanisms. A Review. Nutrients. 2020, 27, 12(8):2236.
- Grzymisławski M. Dietetyka kliniczna. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2020.
- Włodarek D., Lange E., Kozłowska L., Głąbska D. Dietoterapia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.