- Nikiel może znajdować się nie tylko w biżuterii, ale także w codziennych produktach spożywczych. Jeśli zmagasz się z alergią na nikiel, warto zwrócić uwagę na dietę. Dowiedz się, jakie produkty w diecie bezniklowej są zakazane, a które bezpieczne.
- Swędząca wysypka, zaczerwienienie skóry, pęknięcia naskórka to objawy alergii na nikiel. Jednym z kluczowych elementów łagodzenia dolegliwości jest odpowiednia dieta. Sprawdź, jak ograniczyć nikiel w codziennym jadłospisie!
- Choć nikiel jest obecny w wielu produktach spożywczych, to skomponowanie diety bezniklowej jest możliwe i nie wymaga dużych nakładów finansowych – potwierdzamy to w przykładowym jadłospisie w tym artykule na Zdrowych Rozwiązaniach.
- Orzechy, pełnoziarniste produkty, a nawet kawa – między innymi te produkty mogą nasilać objawy alergii na nikiel. Zobacz pełną listę!
- Dieta uboga w nikiel to nie tylko lista zakazów. Istnieje wiele smacznych i bezpiecznych produktów, które możesz jeść, unikając niepożądanych reakcji skórnych i innych objawów alergii. W tym artykule znajdziesz gotowe przepisy i przykładowy jadłospis ograniczający nikiel.
- Szukasz innych podpowiedzi dietetyków dotyczących codziennego żywienia? Sprawdź kategorię DIETA i wybierz przepisy dla siebie!
Dieta bez niklu: kiedy i dla kogo?
Dieta bezniklowa jest zalecana przede wszystkim osobom, które zmagają się z alergią na nikiel, a jej głównym celem jest złagodzenie objawów związanych z kontaktem z tym pierwiastkiem.
Warto zaznaczyć, że dieta ta nie jest przeznaczona dla każdego – stosuje się ją głównie w przypadku osób, u których występuje kontaktowe zapalenie skóry lub inne objawy wywołane przez nikiel, w tym:
- swędzenie,
- zaczerwienienie,
- wysypka,
- obrzęk,
- łuszczenie się skóry,
- pęknięcia naskórka.
Czasami mogą pojawić się także pęcherze.
Poza problemami skórnymi alergia na nikiel może także manifestować się w formie objawów ze strony układu oddechowego, takich jak nieżyt nosa, astma oskrzelowa czy alergiczne zapalenie spojówek.
W bardzo rzadkich przypadkach może wystąpić tzw. baboon syndrome (zespół pawiana), który objawia się wysypką głównie w okolicach pośladków i w większych fałdach skórnych – zmiany rumieniowe obejmują okolice wyprzeniowe i zgięciowe. Objawy te mogą mieć różną intensywność, w zależności od stopnia uczulenia na nikiel.
Uwaga! Należy pamiętać, że całkowite wyeliminowanie niklu z diety jest niemożliwe, ponieważ ten metal występuje naturalnie w glebie, wodzie i powietrzu, a także w większości produktów roślinnych. Jednak świadome wybieranie produktów o niskiej zawartości niklu może znacznie zmniejszyć nasilenie objawów alergicznych.
Dieta bez niklu: co jeść, a czego unikać?
W diecie ograniczającej nikiel celem jest minimalizowanie spożycia tego pierwiastka, który – choć jest obecny w większości produktów spożywczych – w dużych ilościach może powodować reakcje alergiczne, takie jak egzema kontaktowa.
Ponieważ nikiel jest powszechnie obecny w glebie, rośliny, szczególnie te uprawiane w ziemi o wyższej zawartości niklu, mają tendencję do akumulowania tego pierwiastka.
Roślinne źródła niklu obejmują takie produkty, jak:
- soja,
- pełnoziarniste zboża (np. pszenica, żyto, owies),
- czekolada, kakao,
- orzechy (szczególnie laskowe, włoskie i nerkowce),
- soczewica, fasola, groch,
- suszone owoce1.
Należy również zwrócić uwagę na napoje. Herbata i kawa, szczególnie w większych ilościach, zawierają dość wysokie stężenia niklu, zwłaszcza jeśli napar pochodzi z herbaty liściastej lub kawy mielonej. Jeśli je lubisz, to w przypadku chęci stosowania diety bezniklowej warto ograniczyć ich ilość do 1-2 filiżanek dziennie.
Produkty zwierzęce są na ogół bezpieczniejsze, ponieważ zawierają mniej niklu niż rośliny. W diecie niskoniklowej warto sięgać po mięso (zwłaszcza drób), jaja, mleko i jego przetwory, takie jak twaróg, ser czy masło, które charakteryzują się minimalną zawartością tego problematycznego pierwiastka.
Uwaga! Warto także pamiętać, że niektóre gatunki ryb, takie jak tuńczyk, śledź czy makrela, mogą zawierać wyższe stężenia niklu, dlatego należy je ograniczać.
Z warzyw z kolei najlepiej wybierać te, które mają mniejsze stężenie niklu i są to: ziemniaki, kapusta, ogórki, dynia czy cukinia. Natomiast warzywa liściaste, takie jak: szpinak, sałata, jarmuż, mogą zawierać więcej niklu i powinny być spożywane w umiarkowanych ilościach. Podobnie jest z cebulą i czosnkiem, które, mimo że są powszechnie stosowane w kuchni, również akumulują nikiel, dlatego ich ilość w diecie bezniklowej warto ograniczyć.
Z owoców, które ogólnie zawierają mniej niklu, polecane są banany, jabłka czy cytrusy, które można jeść do 3-4 razy w tygodniu. Warto natomiast ograniczyć spożycie owoców suszonych, które – jak już wspomniano, mogą mieć wyższe stężenie niklu.
Ciekawostka: Ważnym aspektem w diecie niskoniklowej jest również sposób przygotowywania posiłków. Zaleca się unikanie gotowania w stalowych (metalowych) naczyniach, zwłaszcza gdy przygotowuje się w nich kwaśne potrawy, ponieważ kwaśne środowisko może uwalniać nikiel z powierzchni naczyń i wprowadzać go do jedzenia. Warto inwestować w naczynia niezawierające niklu, takie jak stal nierdzewna o niskiej zawartości niklu lub garnki ceramiczne.
Nikiel w jedzeniu tabela
Rośliny
Rośliny mogą akumulować nikiel, szczególnie te uprawiane w glebie o wysokiej zawartości niklu.
| Produkty do ograniczenia | Produkty bezpieczne (niska zawartość niklu) |
|---|---|
| Soja, płatki owsiane, pełnoziarniste zboża (pszenica, żyto, owies), czekolada, kakao, orzechy (laskowe, włoskie, nerkowce), soczewica, fasola, groch, suszone owoce | Ryż, ziemniaki, kapusta, ogórki, dynia, cukinia |
Napoje
Herbata i kawa mają wysoką zawartość niklu, szczególnie w postaci liściastej lub mielonej.
| Produkty do ograniczenia | Produkty bezpieczne (niska zawartość niklu) |
|---|---|
| Herbata liściasta, kawa mielona | Herbata i kawa (słaby napar; max. 1-2 filiżanki dziennie) |
Produkty zwierzęce
Produkty zwierzęce mają niższą zawartość niklu. Warto spożywać mięso, jaja i nabiał.
| Produkty do ograniczenia | Produkty bezpieczne (niska zawartość niklu) |
|---|---|
| Ryby takie jak tuńczyk, śledź, makrela (spożywać w ograniczonych ilościach) | Drób, jaja, mleko, twaróg, ser, masło |
Warzywa
Wybierać warzywa o niższym stężeniu niklu, unikać warzyw liściastych.
| Produkty do ograniczenia | Produkty bezpieczne (niska zawartość niklu) |
|---|---|
| Szpinak, sałata, jarmuż, cebula, czosnek (spożywać w ograniczonych ilościach) | Ziemniaki, kapusta, ogórki, dynia, cukinia |
Owoce
Owoce zawierają stosunkowo mało niklu. Należy spożywać je w odpowiednich ilościach.
| Produkty do ograniczenia | Produkty bezpieczne (niska zawartość niklu) |
|---|---|
| Owoce suszone (mogą zawierać wyższe stężenie niklu) | Banany, jabłka, cytrusy (spożywać do 3-4 razy w tygodniu) |
Techniki kulinarne
Unikać gotowania w stalowych naczyniach, zwłaszcza przy kwaśnych potrawach.
| Produkty do ograniczenia | Produkty bezpieczne (niska zawartość niklu) |
|---|---|
| Gotowanie w stalowych naczyniach, zwłaszcza kwaśnych potraw | Naczynia nierdzewne o niskiej zawartości niklu, garnki ceramiczne |
Jadłospis bez niklu
Poniżej znajdziesz przykładowy jadłospis (na 3 dni) w diecie ograniczającej nikiel.
Dieta bez niklu dzień 1
Śniadanie: Jajecznica z 2 jaj na oliwie, kromka chleba pszennego, ogórek pokrojony w plasterki, woda.
Drugie śniadanie: Płatki kukurydziane bezglutenowe z mlekiem, kilka plasterków banana, woda.
Obiad: Pierś z kurczaka grillowana, ziemniaki pieczone w ziołach, gotowana młoda kapusta z koperkiem, woda.
Kolacja: Sałatka z awokado z dodatkiem pieczonych warzyw (papryka, cukinia) i twarogu, kromka chleba pszennego, woda.
Dieta bez niklu dzień 2
Śniadanie: Sałatka z jajkiem gotowanym na twardo, oliwą z oliwek, pomidorem i ogórkiem, chleb pszenny, woda.
Drugie śniadanie: Koktajl z mleka kokosowego, kilku truskawek i połowy banana, woda.
Obiad: Pieczony indyk z ziemniakami, brokuły gotowane na parze, woda.
Kolacja: Sałatka z gotowanym kurczakiem, awokado, pomidorem, ogórkiem, oliwą z oliwek, kromka chleba pszennego, woda.
Dieta bez niklu dzień 3
Śniadanie: Jajko sadzone, plasterek sera żółtego, sałatka z rukoli, ogórka i oliwy z oliwek, woda.
Drugie śniadanie: Koktajl z jabłka, pomarańczy i jogurtu.
Obiad: Filet z dorsza pieczony, purée z ziemniaków, gotowane warzywa (marchew, pietruszka), woda.
Kolacja: Twaróg naturalny z ziołami (koperek, natka pietruszki), kromka chleba pszennego, woda.
Dieta bez niklu przepisy
Poniżej znajdziesz przykładowe, bardzo proste w wykonaniu, a jednocześnie odżywcze, przepisy na posiłki w diecie ograniczającej nikiel.
Pieczony kurczak z purée z ziemniaków i gotowaną marchewką
Składniki (1 porcja):
- 1 pierś z kurczaka
- 2 średnie ziemniaki
- 2 średnie marchewki
- 1 łyżeczka oliwy z oliwek
- sól i pieprz do smaku.
Przygotowanie:
- Ziemniaki obierz, ugotuj w osolonej wodzie, a następnie zrób purée.
- Pierś z kurczaka przypraw solą i pieprzem, a następnie piecz w piekarniku nagrzanym do 180°C przez około 25-30 minut, aż będzie gotowa.
- Marchewki obierz i gotuj na parze lub w wodzie przez 10-15 minut.
- Podawaj pierś z kurczaka z purée z ziemniaków i gotowaną marchewką.
Sałatka z kurczakiem i ogórkiem
Składniki (1 porcja):
- 1 pierś z kurczaka
- 1/2 ogórka
- 1/2 papryki czerwonej
- 1 pomidor
- 1 łyżeczka oliwy z oliwek
- sól i pieprz do smaku.
Przygotowanie:
- Pierś z kurczaka ugotuj (np. na parze) lub upiecz w piekarniku w rękawie, a następnie pokrój na kawałki.
- Ogórka, paprykę i pomidora pokrój w kostkę.
- W misce wymieszaj wszystkie składniki i skrop oliwą z oliwek.
- Dopraw solą i pieprzem do smaku i podawaj.
Pudding ryżowy na mleku kokosowym z jabłkiem
Składniki (1 porcja):
- 1/4 szklanki ryżu białego (najlepiej długoziarnistego)
- 1 szklanka mleczka kokosowego
- 1 małe jabłko (obrane i pokrojone w drobną kostkę)
- 1 łyżeczka miodu (opcjonalnie)
- 1/2 łyżeczki cynamonu (opcjonalnie)
- szczypta soli.
Przygotowanie:
- Ryż przepłucz pod zimną wodą.
- W małym garnku połącz ryż z mlekiem kokosowym i szczyptą soli. Doprowadź do wrzenia, a następnie zmniejsz ogień i gotuj przez około 15 minut, aż ryż wchłonie część mleka.
- W międzyczasie w osobnym naczyniu na małym ogniu podsmaż kawałki jabłka z odrobiną cynamonu (jeśli używasz). Podsmażaj przez 5-7 minut.
- Po 15 minutach gotowania ryżu, dodaj do niego jabłka, miód (opcjonalnie) i resztę mleka kokosowego. Gotuj przez kolejne 10 minut, aż pudding zgęstnieje i jabłka staną się miękkie.
- Gotowy pudding odstaw na chwilę, by lekko ostygł, a następnie przełóż do miseczki i podawaj na ciepło lub schłodzony.
Gotowany filet z dorsza z ziemniakami i gotowanymi brokułami
Składniki (1 porcja):
- 1 filet z dorsza (około 150-200 g)
- 2 średnie ziemniaki
- 1/2 główki brokuła
- 1 łyżeczka oliwy z oliwek
- sól i pieprz do smaku.
Przygotowanie:
- Ziemniaki obierz, ugotuj w osolonej wodzie.
- Filet z dorsza przypraw solą i pieprzem, a następnie gotuj na parze lub w wodzie przez około 10-12 minut. Opcjonalnie składniki można piec razem w rękawie.
- Brokuła podziel na różyczki i gotuj na parze przez 10 minut.
- Podawaj dorsza z ziemniakami i brokułami, skrop oliwą z oliwek.
Uczulenie na nikiel
Uczulenie na nikiel to reakcja immunologiczna organizmu, która pojawia się w wyniku kontaktu z tym metalem. Nikiel jest powszechnie obecny w środowisku, a także w wielu produktach codziennego użytku, takich jak biżuteria, odzież, akcesoria czy narzędzia. U osób wrażliwych na ten pierwiastek, wystarczający kontakt z niklem może prowadzić do reakcji alergicznych, które mogą mieć różnorodne objawy.
Alergia na nikiel kontaktowa
Alergia kontaktowa na nikiel jest jednym z najczęstszych rodzajów reakcji alergicznych. Główną przyczyną alergii na nikiel jest kontakt z przedmiotami zawierającymi ten metal, takimi jak kolczyki, pierścionki, zegarki, guziki dżinsów, sprzączki pasów, sztućce czy nożyce.
Nikiel występuje także w naczyniach kuchennych ze stali nierdzewnej, szczególnie w stali 18/10, która zawiera 10% niklu, a jednocześnie jest jednym z najczęściej używanych do produkcji sztućców materiałów.
Objawy tej alergii obejmują głównie zmiany skórne, takie jak zaczerwienienie, swędzenie, wysypka, a także pęcherze. Reakcje skórne pojawiają się zazwyczaj w miejscach, które miały kontakt z metalem. Dolegliwości mogą nasilać się przy długotrwałym i powtarzającym się kontakcie z niklem.
Wskazówka: W przypadku alergii skórnych, w tym alergii kontaktowych wywołanych przez nikiel, warto zadbać o odpowiednią pielęgnację skóry. Produkty przeznaczone do pielęgnacji skóry alergików, w tym skóry atopowej (dotkniętej atopowym zapaleniem skóry, AZS) pomagają w łagodzeniu objawów, regeneracji skóry i redukcji podrażnień. Ich delikatne formuły są odpowiednie do stosowania na wrażliwą skórę, zapewniając ulgę przy stanach zapalnych i zaczerwienieniach, co może być pomocne w codziennej pielęgnacji osób borykających się z reakcjami skórnymi związanymi z nadwrażliwością na nikiel.
Łagodzi i redukuje dyskomfort powodowany przez podrażnioną i uszkodzoną skórę, zmniejszając reakcje...
Wspomaga naturalny proces gojenia, łagodzi suchą i podrażnioną skórę. Emulsja z ceramidami i srebrem...
Nowość! Balsam z ektoiną do stosowania w codziennej pielęgnacji skóry dorosłych oraz dzieci (już od...
Dla osób chcących zadbać o dobrą kondycję włosów, skóry, paznokci. Hydrolizowany kolagen rybi i skon...
Działa nawilżająco i ochronnie. Receptura kremu została opracowana z myślą o bardzo suchej i delikat...
Suchy spray na rany, otarcia, niewielkie oparzenia, skaleczenia skóry. Przyśpiesza gojenie, łagodzi...
Silikonowy żel na rany i blizny
Zalecany w leczeniu wszelkich zmian troficznych skóry.
Silikonowe plastry na rany i blizny
Alergia na nikiel pokarmowa
Alergia pokarmowa na nikiel to reakcja organizmu, która występuje w wyniku spożycia produktów zawierających wysoki poziom niklu (wspominanych już w niniejszym artykule).
W diecie osoby uczulonej na nikiel mogą pojawić się takie objawy, jak:
- bóle brzucha,
- wzdęcia,
- nudności,
- a także dolegliwości skórne.
Uwaga! W przypadku alergii pokarmowej na nikiel konieczne jest stosowanie diety eliminacyjnej, w celu uniknięcia pokarmów bogatych w ten metal.
Uczulenie na nikiel objawy skórne
Objawy skórne uczulenia na nikiel to najczęstsza forma reakcji alergicznej związanej z tym pierwiastkiem. Należą do nich:
- zaczerwienienie skóry,
- silne swędzenie,
- wysypka,
- pęcherze,
- a także łuszczenie się skóry.
Zmiany skórne mogą pojawić się w miejscach, które miały kontakt z niklem, np. na dłoniach, uszach, szyi czy w okolicach pasa. W przypadku cięższych reakcji skórnych może dojść do pęknięć skóry i nadkażeń bakteryjnych. Objawy skórne są najczęściej związane z alergią kontaktową, ale mogą również występować przy nadwrażliwości pokarmowej na nikiel.
Alergia na nikiel objawy ogólnoustrojowe
Alergia na nikiel może także manifestować się objawami ogólnoustrojowymi, które dotyczą innych narządów, niż skóra. Wśród objawów ogólnych wymienia się m.in.:
- reakcje ze strony układu oddechowego, takie jak astma oskrzelowa, duszności, kaszel oraz nieżyt nosa.
- U niektórych osób mogą wystąpić objawy ze strony oczu, takie jak alergiczne zapalenie spojówek.
- Rzadziej zdarzają się poważniejsze reakcje ogólnoustrojowe, takie jak wstrząs anafilaktyczny, który wymaga natychmiastowej interwencji medycznej1.
Naturalna pomoc w alergicznym zapaleniu spojówek.
Lekko hipertoniczny spray do nosa z ektoiną na alergię
Intensywne nawilżenie suchych i podrażnionych oczu.
Łagodzi i redukuje dyskomfort powodowany przez podrażnioną i uszkodzoną skórę, zmniejszając reakcje...
Lider wśród preparatów do nebulizacji (inhalacji). Zawiera ektoinę. Wspomaga leczenie stanów zapalny...
Nadmiar niklu w organizmie objawy
Nadmiar niklu w organizmie, szczególnie w wyniku długotrwałego kontaktu ze źródłami tego pierwiastka, może prowadzić do różnych objawów, takich jak zapalenie skóry, które objawia się swędzeniem, zaczerwienieniem, pęcherzami i wysypką. Może również powodować problemy z układem oddechowym, takie jak astma, kaszel i duszności. Ponadto, długotrwała ekspozycja na nikiel może wpłynąć na przewód pokarmowy (np. bóle brzucha) i prowadzić do zaburzeń neurologicznych, w tym zmęczenia, bólów głowy i zaburzeń koncentracji2.
Alergia na nikiel a tycie
Badania sugerują, że istnieje związek między alergią na nikiel a ryzykiem zwiększenia masy ciała3,4. U osób uczulonych na nikiel procesy zapalne wywołane reakcją alergiczną mogą bowiem prowadzić do dysfunkcji metabolicznych, w tym zaburzeń w równowadze hormonalnej, które mogą z kolei sprzyjać przyrostowi masy ciała.
Ponadto stan zapalny związany z reakcjami alergicznymi może wpływać na mechanizmy regulujące apetyt, prowadząc do większego magazynowania tłuszczu. Dodatkowo stosowanie leków przeciwhistaminowych w celu łagodzenia objawów alergii może mieć niepożądane skutki uboczne, takie jak przyrost masy ciała.
Odpowiedzi na pytania o dietę bez niklu [FAQ]
Jakie owoce nie mają niklu?
Owoce takie jak jabłka, banany oraz gruszki są bezpieczne przy alergii na nikiel. Należy unikać zwłaszcza suszonych owoców, które mogą zawierać wyższy poziom niklu.
Co można jeść przy alergii na nikiel?
W diecie przy alergii na nikiel warto sięgać po mięso, nabiał, jajka, białe pieczywo oraz warzywa, takie jak ziemniaki, ogórki czy cukinia i dynia oraz po wspomniane dozwolone owoce.
Jaki chleb przy alergii na nikiel?
Jaki chleb przy alergii na nikiel najlepiej wybrać? Ten z białej mąki pszennej – unikając pełnoziarnistych wersji, które zawierają więcej niklu.
Chleb bez niklu przepis
Poniżej znajdziesz przepis na prosty chleb o niskiej zawartości niklu:
Składniki:
- 2 szklanki mąki pszennej (np. typ 750 i niższe)
- 1 szklanka wody
- 1 łyżeczka drożdży instant
- 1 łyżeczka soli
- 1 łyżeczka cukru
- 2 łyżki oleju rzepakowego lub oliwy
Przygotowanie:
- W misce wymieszać mąkę, drożdże, sól i cukier.
- Dodać wodę oraz olej, wymieszać do uzyskania jednolitego ciasta.
- Zagnieść ciasto, przykryć i odstawić na 1 godzinę do wyrośnięcia.
- Formować chleb wg uznania i piec w 180°C przez 25-30 minut.
Smacznego i na zdrowie!
Jak pozbyć się niklu z organizmu?
Aby zmniejszyć poziom niklu w organizmie, najlepiej unikać produktów wysokoniklowych i stosować dietę ubogą w nikiel. Ponadto warto ograniczyć kontakt z przedmiotami zawierającymi nikiel.
Czego nie wolno jeść przy uczuleniu na nikiel?
Przy alergii na nikiel warto rzecz jasna unikać pokarmów o wysokiej zawartości tego pierwiastka, takich jak orzechy, czekolada, soja, pełnoziarniste produkty zbożowe, suszone owoce, a także ryby, takie jak tuńczyk, makrela. Dodatkowo należy uważać na wędzone produkty oraz przetworzoną żywność, która może zawierać większe ilości niklu.
W jakim jedzeniu jest najwięcej niklu?
Wśród produktów spożywczych, które zawierają najwięcej niklu, znajdują się głównie: pełnoziarniste zboża (pszenica, owies, żyto), orzechy, soja, czekolada oraz suszone owoce. Warto także unikać niektórych ryb (np. tuńczyka, makreli) oraz przetworzonych artykułów, jak konserwy, które mogą mieć wyższą zawartość niklu ze względu na kontakt z opakowaniami.
Podsumowując: dieta ograniczająca nikiel polega na eliminowaniu lub ograniczaniu produktów o wysokiej zawartości tego pierwiastka, takich jak niektóre rośliny strączkowe, pełnoziarniste zboża, czekolada, orzechy oraz napoje takie jak herbata i kawa. W zamian warto sięgać po produkty zwierzęce (np. mięso, jajka, nabiał) oraz warzywa i owoce o niższej zawartości niklu. Odpowiednia selekcja żywności oraz technik kulinarnych pomoże zminimalizować objawy związane z nadmiernym spożyciem niklu i poprawić komfort życia osób wrażliwych na ten pierwiastek.
Źródła:
- Sharma AD. Relationship between nickel allergy and diet. Indian J Dermatol Venereol Leprol 2007;73:307-312.
- National Center for Biotechnology Information. Nickel Toxicity. In: Bookshelf. National Library of Medicine; 2020.
- Su X, Zhang Z, Qiu S, Zeng B, Yang M, Huang X, Zou X, Yang L. Association between nickel exposure and body compositions in the United States: a population-based cross-sectional study. BMC Public Health. 2023 Aug 25;23(1):1632.
- Watanabe M, Masieri S, Costantini D, Tozzi R, De Giorgi F, Gangitano E, Tuccinardi D, Poggiogalle E, Mariani S, Basciani S, Petrangeli E, Gnessi L, Lubrano C. Overweight and obese patients with nickel allergy have a worse metabolic profile compared to weight matched non-allergic individuals. PLoS One. 2018 Aug 28;13(8):e0202683.