Czym jest malaria?
Malaria, inaczej nazywana zimnicą, jest chorobą pasożytniczą, powodowaną przez pierwotniaki z rodzaju Plasmodium – zarodźce. U ludzi chorobę może wywołać 5 gatunków tego pasożyta, z czego najwięcej przypadków spowodowanych jest przez Plasmodium falciparum, czyli zarodźca sierpowatego. Do pozostałych należą:
· zarodziec ruchliwy (Plasmodium vivax),
· zarodziec pasmowy (Plasmodium malariae),
· zarodziec owalny (Plasmodium ovale),
· zarodziec małpi (Plasmodium knowlesi).
Jednak gatunki te rzadziej wywołują malarię i przebieg choroby nie jest tak ciężki, jak w przypadku zarodźca sierpowatego.
Organizmami, u których bytują pierwotniaki z rodzaju Plasmodium oraz będące głównym źródłem zakażenia u ludzi, są komary widliszki. Występują one przede wszystkim na obszarach Afryki, Ameryki południowej, Ameryki środkowej oraz Azji, położone w klimacie tropikalnym i subtropikalnym, gdzie panują idealne warunki do ich rozwoju.
Suchy spray na rany, otarcia, niewielkie oparzenia, skaleczenia skóry. Przyśpiesza gojenie, łagodzi i koi.
Jak dochodzi do zakażenia zarodźcem sierpowatym?
Do zakażenia dochodzi podczas ukąszenia przez samicę komara widliszka, która żywiąc się krwią, pobiera ją, a do organizmu człowieka wpuszcza własne płyny ustrojowe wraz z zarodźcami. Następnie z krwią przedostają się one do narządów tj. wątroba, trzustka, śledziona czy szpik kostny, gdzie rozwijają się w komórkach i atakują stare lub nowo powstałe erytrocyty (krwinki czerwone), powodując zmianę ich kształtu z okrągłego w sierpowaty i w konsekwencji prowadzą do ich zniszczenie.
Okres wylęgania zarodźca trwa od 7 do 11 dni, a objawy pojawiają się najczęściej po 2 tygodniach.
Objawy malarii, przebieg choroby i powikłania
U osób, w tym dzieci, które wypoczywają w miejscu o podwyższonym ryzyku zakażenia malarią, objawy choroby zazwyczaj występują po 9-14 dniach od momentu ukłucia przez zainfekowanego komara. Zazwyczaj są to:
· podwyższona temperatura ciała,
· dreszcze,
· objawy grypopodobne tj.: ból głowy, ból mięśni, senność;
· nudności i wymioty;
· biegunka,
· bóle brzucha.
Objawy malarii mają charakter napadowy, co oznacza że pojawiają się co 2-3 dni, trwają jeden dzień, a następnie znowu znikają. U turystów, objawy te pojawiają się nieregularnie, a u dzieci poniżej 5 r.ż. malaria może przebiegać bezobjawowo, co stanowi duże niebezpieczeństwo.
Nieleczona malaria, zarówno u dzieci jak i u dorosłych, może trwać nawet kilka lat i wywołać wiele groźnych powikłań. U maluchów może dojść do uszkodzenia neuronów mózgowych, prowadząc do wystąpienia drgawek, śpiączki i zaburzeń neurologicznych. W ciężkich przypadkach dochodzi do powstania ognisk zapalnych w oponach mózgowych – przez zwiększenie lepkości krwi powstaje czop zatrzymujący lub utrudniający przepływ krwi, doprowadzając do niedotlenienia tkanek i narządów.
Niektóre gatunki zarodźców, tworzą w wątrobie tzw. hipnozoity, czyli formy przetrwalnikowe, które pozostają w jej komórkach w formie uśpionej przez lata, aż w pewnym momencie mogą się uaktywnić i ponownie wywołać chorobę.
Diagnostyka malarii
W przypadku pojawiania się u malucha objawów podobnych do malarii, należy przede wszystkim udać się do lekarza pierwszego kontaktu, który na podstawie zebranego wywiadu skieruje na dalsze leczenie do specjalisty od chorób zakaźnych. Tam zlecone zostaną badania diagnostyczne, które umożliwią zidentyfikowanie zarodźców w organizmie. Głównym z nich jest wykonanie rozmazu z pobranej krwi włośniczkowej, gdzie po barwieniu metodą Giemsy, możliwe jest rozpoznanie zarodźca a nawet określenie jego gatunku. Malarię można również diagnozować za pomocą szybkich testów immunochromatograficznych polegających na wykrywaniu antygenów zarodźca, metodą PCR oraz testami serologicznymi, jednak stosowane są one rzadko.
Jak chronić się przed malarią?
Przed wyjazdem do krajów, w których występuje wysokie prawdopodobieństwo zakażenia i rozwoju malarii, warto podjąć działania zabezpieczające malucha i dorosłego przed potencjalną chorobą. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) rekomenduje stosowanie chemioprofilaktyki, czyli zapobiegawcze zażywanie leków przeciwmalarycznych. Zawierają one w sobie substancje atowakwon+proguanil lub doksycyklinę (nie podaje się dzieciom poniżej 8 r.ż.), które stosuje się 1-2 dni przed podróżą, podczas całego pobytu oraz w zależności od substancji do 4 tygodni po powrocie. Mogą być stosowane zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. Inną substancją jest chlorochina, jednak ze względu na rozwinięcie znacznej oporności zarodźca sierpowatego na jej działanie, nie jest ona często stosowana.
Dodatkowo przed ukąszeniem przez komara można się chronić poprzez:
· zakładanie dziecku, szczególnie wieczorami, ubrań zasłaniających jak największą powierzchnię ciała oraz zakrytego obuwia;
· unikanie przebywania w okolicach akwenów – rzeki, jeziora, stawy – będących miejscami nasilonego rozwoju komarów;
· stosowanie preparatów zawierających substancje odstraszające komary.
Leczenie
Skuteczne leczenie malarii polega na podawaniu leków przeciwmalarycznych zawierających substancje takie jak przy profilaktyce, czyli atowakwonu z proguanilem, doksycykliny (od 8 roku życia), chlorochiny. Dodatkowo w wytycznych WHO, do leczenia malarii u dzieci, znajdują się substancje: pirymetamina w terapii skojarzonej z sulfadoksyną oraz prymachina (od 6 miesiąca życia). Dawka leków malarycznych podawana jest w zależności od masy ciała dziecka, jednak pamiętajmy, że w zależności od stopnia zaawansowania choroby i decyzji lekarza o sposobie leczenia, dawka ta może być mniejsza lub większa.
Przy leczeniu ważne jest odpowiednie podawanie leków małym dzieciom i niemowlętom, gdyż substancje te bardzo często powodują podrażnienie żołądka i wymioty, przez co cały lek zostanie usunięty z organizmu i nie będzie mógł zadziałać.
Pamiętajmy, żeby nie leczyć dzieci na własną rękę. W przypadku pojawienia się objawów malarii lub braku skuteczności wdrożonego leczenia, należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza.
Bibliografia:
1) David O. Freedman, Tłum. dr n. med. Tadeusz Przybyłowski, Prewencja malarii u osób planujących krótkie podróże, Medycyna po dyplomie, 2009, 01
2) Antonella Rossati, Olivia Bargiacchi, Vesselina Kroumova, Marco Zaramella, Annamaria Caputo, Pietro Luigi Garavelli, Climate, environment and transmission of malaria, Le Infezioni in Medicina, n. 2, 93-104, 2016
3) Antoni Deryło, Parazytologia i akaroentomologia medyczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002
4) Noppadon Tangpukdee, Chatnapa Duangdee, Polrat Wilairatana, Srivicha Krudsood, Malaria Diagnosis: A Brief Review, Korean J Parasitol. 2009 Jun; 47(2): 93–102.
5) WHO Guidelines for malaria – 31 March 2022
6) Red. mgr farm. Paweł Konrad Tuszyński, Choroby pasożytnicze z perspektywy farmaceuty, wyd. I, 2019