NaCl co to? Czym jest chlorek sodu?
Chlorek sodu (NaCl) jest to sól powstała w wyniku połączenia atomów sodu i chloru. Na co dzień stosowany jest jako sól kuchenna do przyprawiania różnego rodzaju potraw. W medycynie natomiast znana jest najczęściej pod nazwą sól fizjologiczna (0,9% NaCl) lub z łacińskiej nazwy Natrium chloratum. Jest to rozpuszczony w wodzie NaCl – stosowany jako rozpuszczalnik leków podawanych w iniekcjach, roztwór do przemywania oczu, inhalacji czy infuzji.
Chlorek sodu a organizm
Chlorek sodu – ze względu na swoją dobrą rozpuszczalność – stosowany jest w postaci wodnych roztworów o różnych stężeniach. Najczęściej stosowany jest izotoniczny, czyli 0,9% roztwór chlorku sodu, nazywany solą fizjologiczną. Jego skład (jony chlorkowe i sodowe), stężenie oraz osmolarność są najbardziej zbliżone do krążącego w organizmie płynu zewnątrzkomórkowego.
Płyn zewnątrzkomórkowy (płyn pozakomórkowy) jest to składający się głównie z wody, jonów: sodu potasu, wapnia, magnezu, chlorkowych i wodorowęglanowych oraz białek płyn występujący w organizmie człowieka. Płynem tym są przede wszystkim osocze krwi i chłonka, zwana inaczej limfą, wypełniająca naczynia układu limfatycznego (np. węzły chłonne).
Jony sodowe i chlorkowe w organizmie biorą udział w regulacji gospodarki wodno-elektrolitowej – utrzymują prawidłowe ciśnienie krwi oraz zapewniają prawidłowe nawodnienie organizmu. Jony sodowe odpowiadają za regulację mechanizmu skurczu i rozkurczu mięśni, a jony chlorkowe za utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej. Pomimo różnic stężeń, osmolarności i pH między osoczem a 0,9% roztworem chlorku sodu, może być on bezpiecznie stosowany (w odpowiednich ilościach) w podaniu dożylnym.
Dodatkowo ciśnienie osmotyczne soli fizjologicznej jest zbliżone do ciśnienia panującego wewnątrz komórek organizmu, co zapewnia utrzymanie odpowiedniego składu wypełniającego je płynu. Dzięki temu 0,9% roztwór chlorku wykorzystuje się jako roztwór do inhalacji, przemywania oczu czy powierzchownych ran.
Roztwór chlorku sodu – rodzaje
Najbardziej znany jest roztwór chlorku sodu o stężeniu 0,9%, czyli sól fizjologiczna – zbliżona właściwościami do płynu zewnątrzkomórkowego oraz łez.
Dostępne są również roztwory o wyższym stężeniu – od 1,5 do 3%. Taki roztwór nazywa się roztworem hipertonicznym. Zwiększone stężenie chlorku sodu przekłada się na zwiększone ciśnienie osmotyczne. To sprawia, że w miejscu podania następuje napływ wody w celu wyrównania ciśnień między komórkami organizmu a roztworem hipertonicznym. Takie roztwory dostępne są w postaci ampułek przeznaczonych do inhalacji – na przykład przy gęstym, zalegającym katarze czy mokrym kaszlu.
3% roztwór soli przeznaczony do nebulizacji, w celu poprawienia komfortu oddychania. Udrożnia.
Roztwór chlorku sodu – zastosowanie
Roztwór chlorku sodu wykorzystuje się w medycynie w postaci roztworu do stosowania wewnętrznego oraz zewnętrznego.
Roztwór chlorku sodu do stosowania wewnętrznego
Do podania wewnętrznego stosuje się 0,9% roztwór chlorku sodu (0,9% NaCl), który dostępny jest na receptę w postaci małych ampułek (5 ml lub 10 ml) oraz butelek lub worków. Roztwory te są wcześniej przebadane pod względem czystości i przeznaczone do podawania w iniekcjach pod kontrolą lekarza lub pielęgniarki. Roztwór chlorku sodu stosuje się jako:
- płyn uzupełniający niedobory elektrolitów (płyn nawadniający),
- rozpuszczalnik do leków przeznaczonych do podawania pozajelitowego – np. dożylnego, domięśniowego, podskórnego.
Roztwór chlorku sodu w okulistyce
W okulistyce stosuje się jałowy 0,9% roztwór chlorku sodu dostępny w 5 ml ampułkach do kupienia w każdej aptece bez recepty.Jego głównym zastosowaniem jest przemywanie oczu w momencie dostania się do nich zanieczyszczeń np. piasku, dymu, a także podczas alergicznego lub niealergicznego zapalenia spojówek. Równie dobrze sprawdza się do codziennej higieny oczu. Roztwór chlorku sodu może być stosowany także u niemowląt, u których występuje ropienie oczu. Należy wtedy delikatnie przemyć dziecku oko, zwilżając roztworem jałowy gazik.
Warto jednak pamiętać, że ampułka jest pojemnikiem jednorazowego użytku i po zastosowaniu należy ją zutylizować wraz z pozostałym roztworem. Zostawienie go do użytku na następny dzień powoduje utratę jałowości w wyniku dostania się do wnętrza zanieczyszczeń. Może to wywołać lub pogorszyć występującą infekcję.
Roztwór chlorku sodu w inhalacjach
Roztwory chlorku sodu stosowane są w inhalacjach na schorzenia układu oddechowego. W tym celu używa się:
- 0,9% roztworu chlorku sodu (roztwór izotoniczny, sól fizjologiczna) – wykazuje działanie nawilżające w obrębie błony śluzowej gardła, krtani i nosa, a także zmniejsza występujący obrzęk. Stosuje się go w kaszlu suchym powstałym w wyniku infekcji lub towarzyszącym przewlekłym chorobom układu oddechowego tj. przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) czy mukowiscydoza; przy zapaleniu oskrzeli i oskrzelików;
- 1,5% – 3% roztwór chlorku sodu (roztwór hipertoniczny) – poprzez swoje właściwości ściągania wody wykazuje silne działanie rozrzedzające na zalegającą wydzielinę w drogach oddechowych, co nasila odruch wykrztuśny. Stosowany jest w kaszlu mokrym z zalegającą gęstą wydzieliną, przy gęstym katarze w celu udrożnienia zatkanego nosa, zapaleniu zatok, zapaleniu oskrzeli i oskrzelików, przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc (POChP) oraz mukowiscydozie.
Lider wśród preparatów do nebulizacji (inhalacji). Redukuje stany zapalne dróg oddechowych. Zawiera...
Podczas inhalacji intensywnie nawilża i łagodzi stany zapalne dróg oddechowych.
Rozrzedza gęsty i lepki śluz dzięki fizycznemu i mechanicznemu działaniu zawartych w nim składników...
Przeznaczony do nebulizacji w celu poprawienia komfortu oddychania. Intensywnie nawilża.
3% roztwór soli przeznaczony do nebulizacji, w celu poprawienia komfortu oddychania. Udrożnia.
0,9% roztwór soli fizjologicznej o szerokim zastosowaniu.
Roztwór do inhalacji, zmniejsza mokry kaszel i gęsty katar. Udrożnia i nawilża.
Dodatkowo roztwory chlorku sodu mogą być wzbogacone o inne związki. Jednym z nich jest ektoina, czyli cząsteczka produkowana przez bakterie żyjące w ekstremalnych warunkach środowiska (np. wysokich temperaturach czy zasoleniu). Dzięki gromadzeniu wokół siebie i łączeniu się z cząsteczkami wody tworzy na powierzchni błon śluzowych ochronną powłokę, która zapewnia: nawilżenie, ochronę przed wnikaniem chorobotwórczych drobnoustrojów czy alergenów. Dodatkowo wykazuje działanie przeciwzapalne, które wykorzystuje się w chorobach o podłożu alergicznym.
Roztwory chlorku sodu z dodatkiem ektoiny można stosować w:
- chorobach zapalnych krtani i gardła,
- zapaleniu oskrzeli i oskrzelików,
- suchym kaszlu,
- suchości błon śluzowych spowodowanych podrażnieniem poinfekcyjnym,
- chorobach przewlekłych układu oddechowego np. astmie, POChP.
Inną substancją występującą w połączeniu z chlorkiem sodu jest kwas hialuronowy, który wykazuje intensywne działanie nawilżające w obrębie błon śluzowych. Roztwór ten stosuje się głównie w kaszlu suchym spowodowanym infekcją lub przewlekłymi chorobami układu oddechowego, a także przy suchości gardła, krtani lub nosa.
Przeznaczony do nebulizacji w celu poprawienia komfortu oddychania. Intensywnie nawilża.
Źródła:
- Red. Stanisław J. Konturek – Fizjologia człowieka, Wrocław 2013, Wydanie II, Urban&Partner
- Red. Paweł Konrad Tuszyński – Choroby dróg oddechowych z perspektywy farmaceuty, Wydawnictwo farmaceutyczne, Kraków 2019, Wydanie I
- Red. Paweł Konrad Tuszyński – Leki pierwszego wyboru. Jak rozpoznać i leczyć najczęstsze schorzenia i dolegliwości, Wydawnictwo farmaceutyczne, Kraków 2020, Wydanie I.