Jakie są przyczyny niedoborów żelaza?
Przyczyn niedoboru żelaza może być wiele. Do najczęstszych zalicza się: zwiększoną utratę żelaza z krwi, zwiększone zapotrzebowanie na żelazo czy niedostateczną podaż tego pierwiastka z dietą.
Zwiększona utrata żelaza z krwi może być spowodowana przez: chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy, zmiany zapalne, owrzodzenia i nowotwory jelit, żylaki przełyku, żylaki odbytu, pasożyty przewodu pokarmowego, kamicę układu moczowego, zmiany zapalne układu moczowego, nowotwory układu moczowego, obfite miesiączki, mięśniaki macicy, częste krwotoki z nosa czy gruźlicę.
Zwiększone zapotrzebowanie na żelazo występuje u kobiet w okresie ciąży i laktacji, u wcześniaków, w czasie intensywnego wzrostu niemowląt, w okresie dojrzewania dzieci oraz w stanach szybkiej regeneracji układu krwiotwórczego np. po krwotokach.
Zawiera innowacyjną formę żelaza i kwas foliowy, a do tego witaminy: C, B₂ i B₆. Składniki suplementu diety wspomagają prawidłową produkcję czerwonych krwinek i hemoglobiny or...
Z kolei niedostateczna podaż żelaza może wynikać z niewłaściwie zbilansowanej diety (np. braków w diecie, ubóstwa anoreksji, źle zbilansowanych diet roślinnych) oraz upośledzonego wchłaniania żelaza w wyniku: uporczywych biegunek, celiakii, chorób zapalnych jelit, wad anatomicznych jelit, stanów zapalnych żołądka (np. Helicobacter pylori, autoimmunologiczne zapalenie żołądka), nadmiaru szczawianów, fosforanów, fitynianów w diecie, a także w stanach po resekcji żołądka lub jelita cienkiego.
Niedobory żelaza mogą również wynikać ze stonowania niektórych leków np. inhibitorów pompy protonowej stosowanych w przypadku zgagi, refluksu czy przy chorobie wrzodowej żołądka.
Objawy niedoborów żelaza
Wyróżnia się 3 etapy w rozwoju niedoboru żelaza: stopniowe zmniejszanie się zapasów – utajony niedobór żelaza, całkowite wyczerpanie zapasów i erytropoeza niedoborowa oraz jawna niedokrwistość z niedoboru żelaza. Różne tempo wyczerpywania się zapasów żelaza oraz różne możliwości adaptacyjne organizmu, sprawiają, że objawy niedoboru żelaza mogą być bardzo zróżnicowane.
Niedobry żelaza najczęściej jednak objawiają się:
- bladością skóry, warg,
- osłabieniem umysłowym,
- problemami z pamięcią,
- osłabieniem mięśni, szybkim męczeniem się,
- bólami i zawrotami głowy,
- zmianami stanu skóry, włosów, paznokci,
- zaburzeniami ze strony przewodu pokarmowego (spaczone łaknienie, zapalenie języka, problemy z przełykaniem),
- tachykardią (szybszym biciem serca),
- upośledzeniem odporności,
- u dzieci niedobory żelaza mogą objawiać się słabszym rozwojem psychicznym, zmniejszoną odpornością oraz ograniczonym wzrostem.
Wspomaga prawidłowe funkcjonowanie naczyń krwionośnych. Zawiera: ekstrakt z ruszczyka kolczastego, ekstrakt z nasion kasztanowca, bromelainę, wit. C (kwas L-askorbinowy) i rut...
Jak uzupełnić niedobory żelaza? Leczenie niedoborów żelaza
Najczęściej niedokrwistość z niedoboru żelaza wymaga leczenia, które powinno opierać się na znalezieniu przyczyny niedoboru oraz zastosowaniu odpowiedniej suplementacji doustnymi preparatami żelaza. Nie zaleca się samodzielnej suplementacji preparatami żelaza bez wcześniejszej konsultacji lekarskiej. Bardzo ważna jest diagnostyka gospodarki żelazowej, dlatego warto udać się do lekarza, który zleci odpowiednie badania. W przypadku występowania bardzo dużej niedokrwistości konieczne może być nawet przetoczenie koncentratu krwinek czerwonych. Leczenie niedoborów żelaza wspomaga się także odpowiednio zbilansowaną dietą uwzględniającą produkty bogate w żelazo.
Produkty bogate w żelazo
mięso i przetwory mięsne
wołowina, cielęcina, baranina, wędliny podrobowe: kaszanka, gęś, kaczka, królik, pasztet, pasztetowa
podroby mięsne
wątroba wieprzowa, cielęca, drobiowa, kacza, gęsia, wołowa, nerki, serce
ryby
łosoś, makrela, sardynka, śledź, dorsz wędzony, makrela wędzona, pikling, sardynka w pomidorach, sardynka w oleju, tuńczyk w wodzie, tuńczyk w oleju
jaja
żółtko jaja kurzego, jajko na twardo, jajko na miękko, jajko sadzone, jajecznica
produkty zbożowe
pełne ziarna zbóż; chleb zbytni razowy z soją i słonecznikiem, chleb żytni razowy, chleb żytni pełnoziarnisty, pumpernikiel, chleb chrupki, chleb graham, bułki grahamki, otręby pszenne, zarodki pszenne, płatki owsiane, płatki żytnie, gruboziarniste kasze; kasza jaglana, kasza gryczana, kasza pęczak, ryż brązowy, amarantus, quinoa
nasiona i ziarna
pestki dyni, słonecznika, sezam, mak, siemię lniane, nasiona chia
orzechy
szczególnie pistacjowe, laskowe, arachidowe, migdały, włoskie, wiórki kokosowe
warzywa
boćwina, bób, brokuły, buraki, brukselka, cykoria, jarmuż, czosnek, fasola szparagowa, groszek zielony, kalarepa, kiełki, koper ogrodowy, pietruszka zarówno liście jak i korzeń, por, szczaw, szczypiorek, szpinak, szparagi,
owoce
porzeczki czarne, porzeczki białe, porzeczki czerwone, poziomki, maliny, awokado, jabłka, wiśnie
owoce suszone
figi, daktyle, rodzynki, morele, jabłka
nasiona roślin strączkowych
fasola biała, fasola czerwona, groch, soczewica czerwona, soja oraz kiełki soczewicy i soi, ciecierzyca
Niestety, duża zawartość żelaza w produkcie nie zawsze oznacza, że jest on dobrym źródłem tego pierwiastka. Przyswajalność żelaza uzależniona jest od wielu czynników, takich jak obecność czynników hamujących i wspomagających wchłanianie, rodzaj żelaza oraz stan gospodarki żelazem danego organizmu.
Należy pamiętać, że w produktach żywnościowych istnieją dwa rodzaje żelaza: hemowe i niehemowe. Żelazo hemowe, pochodzenia zwierzęcego, to żelazo lepiej przyswajalne. Z kolei rośliny zawierają żelazo niehemowe, którego przyswajalność jest znacznie mniejsza. Żelazo hemowe wchłania się w 15-35%, z kolei niehemowe w 2-20%.
Do czynników, które wspomagają wchłanianie żelaza zalicza się:
- witaminę C – która najlepiej wspiera wchłanianie żelaza. Warzywa i owoce będące dobrym źródłem witaminy C to: kiszonki, pomidory, brokuły, brukselka, chrzan, jarmuż, papryka czerwona i zielona, natka pietruszki, szpinak, kalafior, kalarepa, czarne porzeczki, aronia, truskawki, poziomki, kiwi, cytryna, grejpfrut, pomarańcza.
- witaminę A – zawartą w marchwi, pomidorach, papryce, mleku, jajach czy wątrobie.
- mięso – nie tylko dostarcza dobrze wchłaniane żelazo hemowe, ale może też poprawiać absorpcję formy niehemowej np. dodatek do posiłku 50 g chudej wieprzowiny poprawia wchłaniane żelaza niehemowego (pochodzącego z produktów roślinnych) aż o 50%.
- kwasy organiczne – mlekowy (obecny w produktach kiszonych), foliowy (obecny w zielonych warzywach liściastych), cytrynowy, jabłkowy (śliwki, jabłka, brzoskwinie).
Do substancji, które znacznie zmniejszają biodostępność żelaza zalicza się:
- fityniany (występujące między innymi w otrębach i nasionach roślin strączkowych),
- niektóre polifenole (zawarte w kawie i herbacie),
ale także:
- dużą ilość błonnika pokarmowego w diecie,
- dużą ilość wapnia w diecie,
- mangan, miedź, cynk, kadm, ołów.
Na bioprzyswajalność żelaza ma wpływ także stan zdrowia organizmu, np. zaburzenia wchłaniania czy infekcje.
Zasady służące poprawie wchłaniania żelaza
Aby poprawić przyswajalność żelaza z diety, warto pamiętać o kilku zasadach. Najważniejsze z nich to:
- Dodawanie do posiłku produktów bogatych w witaminę C (papryka, kiwi, cytrusy, natka pietruszki, porzeczki) oraz witaminę A (marchew, pomidory, papryka, jaja).
- Umieszczanie w posiłku źródeł kwasów organicznych (cytrusy, śliwki, jabłka, brzoskwinie, kiszonki oraz umiarkowane ilości chudego mięsa).
- Produkty bogate w fityniany (ziarna zbóż, rośliny strączkowe, orzechy, nasiona) poddawaj przemiałowi, obróbce termicznej, moczeniu czy fermentacji.
- Kawę i herbatę pij w odstępie przynajmniej godziny od posiłku.
- W posiłkach bogatych w żelazo należy unikać większych ilości wapnia (ale należy nadrabiać je w innych porach dnia i innych posiłkach).
Wspomaga prawidłowe funkcjonowanie kości, mięśni i układu nerwowego. Uzupełnia niedobór witamin D₁, B₆, B₁₂ oraz kwasu foliowego.
Źródła:
- Rudnicka A., Ciborowska H. Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2012.
- Solnica B. Diagnostyka laboratoryjna. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2021.
- Ostrowska L. Diagnostyka laboratoryjna w dietetyce. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2018.
- Kuchanowicz H. Tabele składu i wartości odżywczej żywności. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2020.
- Dev S, Babitt JL. Overview of iron metabolism in health and disease. Hemodial Int. 2017 Jun;21 Suppl 1(Suppl 1):S6-S20.