Przemoc ekonomiczna – czerwone flagi, których nie wolno bagatelizować

Problem przemocy ekonomicznej najczęściej dotyczy kobiet. Według Europejskiego Sondażu Społecznego aż 22% kobiet w Polsce nie posiada własnych pieniędzy. Szacuje się, że co 6. Polka jest ofiarą przemocy ekonomicznej.

W grupie ofiar są nie tylko kobiety nieaktywne zawodowo, a również te będące w związkach z kontrolującym partnerem. Możliwą przyczyną popularyzacji zjawiska jest rozpowszechnienie w społeczeństwie tradycyjnego modelu rodziny, w którym mężczyzna jest głównym i często jedynym żywicielem rodziny, a kobieta zajmuje się obowiązkami domowymi.

Czym jest przemoc ekonomiczna?

Przemoc ekonomiczna obejmuje szereg zachowań, które pozwalają sprawcy kontrolować cudze zasoby ekonomiczne. Ograniczenia mogą dotyczyć:

• Wydzielania kieszonkowego.
• Uchylenia od płacenia alimentów.
• Korzystania z zasobów finansowych drugiej osoby bez jej wiedzy lub zgody.
• Ograniczenia dostępu do podstawowych zasobów jak żywność, odzież, leki czy korzystanie z rozmaitych form transportu.
• Odmawianie możliwości poprawy statusu ekonomicznego osoby (na przykład poprzez zatrudnienie, edukację lub naukę).
• Uniemożliwianie dostępu do wspólnego konta.
• Zaciąganie kredytów bez konsultacji z drugą osobą.

Dopuszczanie się przemocy ekonomicznej według ratyfikowanej w 2015 roku w Polsce Konwencji Stambulskiej jest przestępstwem. Konwencja powstała w celu przeciwdziałania przemocy domowej, a także miała wspomóc ochronę ofiar oraz dbałość o prawa człowieka. Jednak nadal wielu Polaków nie zdaje sobie sprawy z istnienia podobnego zjawiska.

Przemoc ekonomiczna – czerwone flagi, których nie możesz bagatelizować

Przemoc ekonomiczna może przybierać wiele form. Najczęściej wyróżnia się 4 – nadużycia ekonomiczne, kontrolę gospodarczą, sabotaż zatrudnienia czy wyzysk gospodarczy.

Nadużycia ekonomiczne (economic abuse, EA)

Są to zachowania, które kontrolują zdolność ofiary do zdobywania, używania i utrzymywania zasobów, zagrażając w ten sposób jej bezpieczeństwu ekonomicznemu i samowystarczalności. Do przykładowych zachowań oprawców zalicza się:

• Przeszkadzanie w staraniach o utrzymanie pracy.
• Nękanie w pracy.
• Odmowę możliwości pracowania.
• Nieangażowanie ofiary w proces podejmowania decyzji finansowych.
• Odmowę dostępu do finansów rodziny.
• Wymuszanie od ofiary proszenia o pieniądze.
• Zabieranie pieniędzy.
• Żądanie wglądu w historię zakupów ofiary.
• Kontrolowanie dostępu do informacji finansowych.
• Niepozwalanie ofierze na rozmowę z innymi osobami o pieniądzach.
• Naśmiewanie się z wkładu finansowego ofiary.
• Oczekiwanie od ofiary określonego zachowania z uwagi na zarabianie mniejszej ilości pieniędzy niż oprawca.
• Uniemożliwienie lub zakłócanie pracy domowej.
• Uniemożliwianie rozwoju.
• Zmuszanie do pracy „na czarno”.

Kontrola ekonomiczna (economic control, EC)

Ma miejsce, gdy przemocowiec uniemożliwia ofierze dostęp do pieniędzy lub do wiedzy o finansach oraz wszelkich uprawnień do podejmowania decyzji finansowych. Ta forma przemocy ekonomicznej może przejawiać się jako:

• Kontrolowanie i ograniczanie dostępu ofiary do zasobów finansowych.
• Odmawianie ofierze dostępu do artykułów pierwszej potrzeby, takich jak jedzenie, odzież lub leki.
• Śledzenie wykorzystania pieniędzy przez ofiarę.
• Wstrzymywanie lub ukrywanie wspólnie zarobionych pieniędzy.
• Uniemożliwianie ofierze posiadania dostępu do rachunku bankowego.
• Kłamstwo o wspólnych nieruchomościach i aktywach.

Sabotaż zatrudnienia (employment sabotage, ES)

Obejmuje zachowania, które uniemożliwiają ofierze uzyskanie lub utrzymanie zatrudnienia. Przykładowo:

• Zabranianie, zniechęcanie lub aktywne ingerowanie w zatrudnienie lub wysiłki edukacyjne ofiary.
• Nękanie ofiary w jej miejscu pracy.
• Utrudnianie ofierze uzyskiwania innych form dochodu, takich jak alimenty, pomoc publiczna lub renty inwalidzkie.

Wyzysk ekonomiczny (economic exploitation, EE)

Wyzysk ekonomiczny występuje, gdy sprawca celowo angażuje się w zachowania mające na celu zniszczenie zasobów finansowych lub możliwości kredytowe ofiary. Przykładowe zachowania oprawcy obejmują:

• Kradzież pieniędzy, czeków lub kart do bankomatu.
• Używanie karty kredytowej ofiary bez jej pozwolenia.
• Odmowa płacenia rachunków lub prowadzenie rachunków na nazwisko ofiary.
• Hazard wspólnie zarobionymi pieniędzmi.

Skutki przemocy ekonomicznej

Przemoc ekonomiczna może powodować zagrożenia dla zdrowia, które wynikają z niedożywienia czy odmawiania dostępu do pomocy medycznej. Jest również przyczyną stresu. Powoduje występowanie niepokoju i lęku, a także może wywoływać poczucie winy, bezsilności i negatywnie wpływać na samoocenę ofiary, potęgując w niej przekonanie o własnej bezwartościowości. Skutkami ekonomicznymi są przede wszystkim ubóstwo, bezdomność, bezrobocie, zadłużenie czy bankructwo ofiary.

Co więcej, mimo powyższego podziału zachowań przemocowców na kategorie ich działania mogą się przenikać, a także różnić się sposobem intensyfikacji. Każda relacja jest skomplikowana i wielopoziomowa, dlatego często można nie zauważyć pojawienia się toksyczności w związku. Trzeba zaznaczyć, że żadna ofiara przemocy nie jest odpowiedzialna za sposób, w jaki traktuje ją przemocowiec. Nie warto poszukiwać wytłumaczeń dla zachowań oprawców – trzeba sięgać po pomoc, żeby dać sobie szansę na godziwe życie. Warto zaczerpnąć opinii oraz wsparcia bliskich osób, a także wyspecjalizowanych w tych obszarach jednostek.