Przemoc ekonomiczna – definicja
Czym w ogóle jest przemoc i czy jest ona tożsama z agresją? W życiu codziennym używamy tych określeń naprzemiennie, ale według definicji, aby mówić o przemocy, musi istnieć tzw. nierównowaga sił (w przypadku agresji siły obu stron są mniej więcej równe). Nie zawsze chodzi o siłę fizyczną – może to być również odporność psychiczna, pozycja społeczna, zasoby finansowe itp.
Za przemoc uznajemy zatem celowe naruszenie praw i dóbr osoby, powodujące jej cierpienie, przy użyciu przez jedną ze stron swojej przewagi.
Zauważmy, że nie ma tu mowy o gwałtowności, która może, ale wcale nie musi, współwystępować z przemocą. W wielu przypadkach osoba stosująca przemoc może być bardzo spokojna i opanowana, natomiast osoba doświadczająca przemocy rozchwiana, a nawet… agresywna. To często zniekształca obraz i zrozumienie tego i tak skomplikowanego problemu.
Przemoc ekonomiczna – doświadczenie
Osoby, które doświadczają przemocy są narażone na szereg psychologicznych następstw życia w długotrwałym stresie, lęku i niepewności. Często znajdują się w stanie chaosu emocjonalnego i nie rozumieją, co się z nimi dzieje. Sprawcy starają się bowiem wzbudzić w swojej ofierze poczucie winy i „uzasadnić” stosowanie przemocy.
Przemoc ekonomiczna wiąże się z ograniczaniem wolności osoby w kwestii jej wyborów finansowych, niedopuszczaniem jej do gospodarowania wspólnym budżetem, a nawet odbieraniem indywidualnych dochodów i kontrolowaniem najdrobniejszych wydatków. Może przejawiać się sprawdzaniem wszystkich paragonów, wprowadzaniem sztywnych zasad odnośnie do zakupów, za złamanie których grozi wybuch złości lub inne konsekwencje. Przemocą nazwiemy też zabronienie partnerowi/partnerce podjęcia pracy w celu jeszcze większego uzależnienia go/jej od siebie.
Wspiera funkcjonowanie układu nerwowego, pomaga w redukcji zmęczenia, skraca czas potrzebny na zaśnięcie. Zawiera magnez, L-tryptofan, melatoninę, niacynę (wit. B3), ryboflawi...
Przemoc ekonomiczna może zatem przybierać bardzo wyraźną formę, np. wydzielanie pieniędzy na życie według widzimisię osoby stosującej przemoc czy karanie odcięciem od środków w przypadku „nieposłuszeństwa” ofiary. Może jednak być mniej oczywista, ale nadal dotkliwa – w sytuacji gdy sprawca przemocy celowo nie łoży na rodzinę, a nawet zagarnia środki przeznaczone na ten cel, lub zaciąga długi, które potem spadają na współpartnera.
Niebagatelne znaczenie ma też moment życiowy, w którym osoby mogą być bardziej lub mniej narażone na przemoc ekonomiczną. Potencjalnie niebezpieczne jest wypadnięcie z rynku pracy, np. z powodu długotrwałej choroby lub konieczności pozostania w domu z maluchem. Ten drugi przypadek dotyczy głównie kobiet, a dodatkowo pokutuje określenie, że jest to tylko „siedzenie” z dzieckiem. Sprawcy przemocy chętnie wzmacniają ten stereotyp, utwierdzając partnerkę w przekonaniu, że skoro opiekuje się dziećmi i nie pracuje zawodowo, to nie ma prawa podejmować żadnych decyzji finansowych. Nie jest to oczywiście prawdą, ale właśnie długotrwały brak niezależności finansowej w sytuacji rosnących potrzeb dzieci może podkopywać pewność siebie kobiety.
Jeszcze mniej obecnym w świadomości społecznej przejawem przemocy ekonomicznej jest przywłaszczanie środków finansowych osoby starszej przez bliskiego, pod opieką którego osoba ta się znajduje. Łączy się to zazwyczaj z niezapewnianiem wystarczającej opieki, a nawet zaniedbywaniem potrzeb osoby starszej, co samo w sobie też jest przemocą.
Przemoc ekonomiczna – dylematy
Jak zatem rozpoznać, że mamy do czynienia z przemocą ekonomiczną? Zazwyczaj łatwiej to dostrzec z zewnątrz, gdyż osoba uwikłana w przemoc jest nieustannie poddawana tzw. praniu mózgu i tłumaczy zachowania sprawcy na wiele innych sposobów, bojąc się nazwać je wprost. Zwłaszcza jeśli przemoc ta rozgrywa się po cichu, w białych rękawiczkach – wówczas jeszcze trudniej ją rozpoznać. Może przybierać postać pozornej troski lub umniejszających stwierdzeń typu „ty nawet liczyć nie potrafisz, ktoś musi cię zdyscyplinować”.
Tym, co zawsze powinno zwrócić uwagę, jest napięcie i strach pojawiający się w relacji z osobą najbliższą. Jeśli obawiamy się, jak bliski zareaguje na nasze decyzje, czy ukarze nas obrażeniem się, wielogodzinnymi wymówkami czy sankcjami finansowymi – oznacza to, że doświadczamy przemocy. W tym przypadku konieczne jest skontaktowanie się ze specjalistą – psychologiem lub pracownikiem instytucji pomocowych – w celu podjęcia działań interwencyjnych, a następnie pracy psychologicznej, mającej na celu wyzwolenie się spod destrukcyjnego wpływu.
Przemoc, której nie widać gołym okiem, często jest bagatelizowana. Niesłusznie! Przemoc zawsze wiąże się z cierpieniem osoby, która jej doświadcza, może także skutkować depresją, zaburzeniami lękowymi czy chorobami psychosomatycznymi – nie wspominając już o skutkach dla dzieci dorastających w jej cieniu. Mamy prawo i powinniśmy reagować, obojętnie czy jesteśmy świadkami czy ofiarami, bo nawet w przypadku „cichej” przemocy może to być kwestia życia lub śmierci.