Uczulenie na słońce to potoczne, dosyć pojemne określenie, pod którym mieszczą się różnego rodzaju fotodermatozy. Sam termin fotodermatozy też z resztą jest obszerny. Zawiera w sobie grupę bardzo różnych schorzeń, które wyróżniają się nadwrażliwością na konkretny zakres promieniowania ultrafioletowego lub światła widzialnego1.
Fotodermatozy zwykle dzieli się na pięć głównych grup: fotodermatozy samoistne (idiopatyczne), fotodermatozy egzogenne, fotodermatozy endogenne, fotodermatozy uwarunkowane genetycznie oraz schorzenia mogące ulec zaostrzeniu pod wpływem promieni słonecznych1.
Z kolei w ramach fotodermatoz idiopatycznych wyodrębnić można jeszcze: wielopostaciowe osutki świetlne (PMLE), pokrzywkę słoneczną oraz przewlekłe zmiany posłoneczne (ChAD). Wśród dorosłych i dzieci fotodermatozy najczęściej przybierają formę wielopostaciowych osutek świetlnych. Mają one postać świerzbiączki letniej i ospówkowatej. Za ich pojawienie się odpowiada głównie przez promieniowanie UVA. Zmiany skórne tego rodzaju, wywołane przez promieniowanie UVB, należą do rzadkości1.
Łagodzi i redukuje dyskomfort powodowany przez podrażnioną i uszkodzoną skórę, zmniejszając reakcje zapalne oraz wspierając regenerację.
Uczulenie i alergia na słońce
Dolegliwość potocznie zwana uczuleniem lub alergią na słońce tak naprawdęjest fotodermatozą (to przykład nadwrażliwości na słońce). W odróżnieniu od klasycznej alergii nie powoduje reakcji układu immunologicznego. Fotodermatozy mogą powodować różne typy reakcji – fototoksyczne lub fotoalergiczne. Nierzadko pacjenci mylą ją z poparzeniem słonecznym. U osób nadwrażliwych wystarczą niewielkie dawki promieniowania UV, by wywołać na skórze dokuczliwe objawy2.
Skóra zdrowego człowieka ma szereg sposobów i mechanizmów na ochronę przed promieniowaniem nadfioletowym. Podatność skóry na działanie promieni UV zależy w dużej mierze od ilości znajdującego się w niej barwnika – melaniny. Fotodermatozy mogą być też spowodowane zażywaniem niektórych leków (często towarzyszy osobom zażywającym leki psychotropowe, niektóre antybiotyki, stosujące doustną antykoncepcję czy medykamenty z retinolem) lub stosowaniem niektórych ziół (dziurawca czy miłorzębu japońskiego3). Zdarza się także, że teoretycznie bezpieczne substancje będące w składzie kosmetyków, pod wpływem słońca wykazują właściwości fotouczulające2.
Melanina produkowana jest w naskórku przez wyspecjalizowane komórki zwane melanocytami. Dlaczego melanina „przyciemnia” skórę? Ciemne zabarwienie skóry to reakcja obronna organizmu. Ten mechanizm jest uwarunkowany genetycznie, a jego fenotypem są różne fototypy (karnacje) skóry1.
Z wysiewem zmian w przebiegu wielopostaciowych osutek świetlnych pacjenci najczęściej mają do czynienia wtedy, kiedy dni stają się dłuższe i bardziej słoneczne. Najwięcej przypadków odnotowuje się zwłaszcza w sezonie wiosennym i wczesnym latem. Dlaczego nie w pełni sezonu wakacyjnego? Wraz z nastaniem coraz bardziej gorących i słonecznych dni, skóra nieustannie się „uodparnia”. Dzieje się tak każdego lata, więc wraz z wiekiem nadwrażliwość na promienie UV jest coraz mniejsza. Trzeba jednak pamiętać, że uczulenie słoneczne może pojawić się w każdym wieku. Nie jest jasne do końca, dlaczego tak się dzieje. Czasem pierwszy raz objawy fotodermatozy pojawiają się po nadmiernej ekspozycji na słońce czy oparzeniu słonecznym w egzotycznym kraju4.
Czy słońce może uczulać?
Choć powody, dla których u niektórych osób występuje alergia na słońce, nie są do końca znane, to pewne jest, że słońce może powodować reakcję uczuleniową u nadwrażliwych osób. Fotodermatozy dzielimy na odczyny fotoalergiczne i fototoksyczne. Te schorzenia różnią się mechanizmem powstania, obrazem klinicznym i histopatologicznym. Reakcje fototoksyczne i fotoalergiczne mogą wywoływać różne substancje: kosmetyki, rośliny czy leki (stosowane ogólnie lub miejscowo). Reakcję fotoalergiczną wywołuje fotoalergen i promienie UVA. Aby mogła zajść, wcześniej musi dojść do ekspozycji na alergen. Fotoalergiczne zapalenie skóry spełnia kryteria kontaktowego zapalenia skóry. Czasem może prowadzić do wystąpienia kontaktowej pokrzywki fotoalergicznej. Częściej występuje u dorosłych, niezależnie od fototypu skóry. Dochodzi do niej w chwili, gdy dana substancja (np. składnik leku) wejdzie w reakcję z promieniowaniem UV. W jej wyniku tworzy się zmodyfikowana substancja – hapten. Ona wiąże się z białkami skóry, tworząc w ten sposób fotoalergen. Dopiero ta nowo powstała cząsteczka, a nie stricte promienie słoneczne, stymuluje odpowiedź immunologiczną. Reakcja immunologiczna zachodzi w typie opóźnionym. W przypadku fotoalergii od kontaktu ze słońcem do pojawienia się zmian skórnych mija od 24 do 72 godzin5.
Do powstawania odczynów fototoksycznych dochodzi, kiedy substancje chemiczne mające kontakt ze skórą, uwalniają wolne rodniki. W czasie tego procesu uszkodzone zostają struktury komórkowe i powstaje ostra reakcja zapalna. Odczyny fototoksyczne, w odróżnieniu od fotoalergicznych, występują nie tylko u osób nadwrażliwych. Pojawiają się u większości osób wystawionych na działanie substancji fototoksycznej i słońca. Reakcja fototoksyczna jest ograniczona do miejsca działania obu tych czynników, a po usunięciu czynnika uczulającego szybko dochodzi do procesów naprawczych. Zmiany skórne znikają najczęściej tuż po zakończeniu ekspozycji na słońce lub maksymalnie do kilku godzin po kontakcie ze światłem słonecznym. Wykwity na skórze przypominają klasyczne oparzenia słoneczne. Pojawia się rumień, obrzęk oraz pęcherze. W niektórych przypadkach mogą utrzymać się długotrwałe przebarwienia (np. po lekach) lub zmiany wyglądające jak liszaj płaski6.
Objawem działania promieniowania UV, który można zauważyć nieomal od razu, jest pojawienie się piekącego rumienia i oparzenia słonecznego. Oparzona skóra jest zaczerwieniona, podrażniona i piecze. Reakcję rumieniotwórczą, która powstaje poprzez rozszerzenie naczyń krwionośnych, powoduje głównie promieniowanie UVB. Promienie UVB mają krótszą długość fal niż UVA, dlatego docierają w zasadzie jedynie do warstwy naskórka. W porównaniu z promieniowaniem UVA posiadają o wiele większą energię, więc są odpowiedzialne za efekt poparzenia i zaczerwienienia skóry. Maksymalny efekt zbyt intensywnego napromieniowania UVB pojawia się po 24-48 godzinach od naświetlenia2.
Uczulenie od słońca: jak wygląda? Objawy
Najczęstszą odmianą uczulenia na słońce jest osutka wielopostaciowa. Jak sama nazwa wskazuje, może manifestować się na różne sposoby. Po kontakcie ze słońcem skóry osoby nadwrażliwej mogą pojawić się grudki wysiękowe, grudki lub pęcherzyki. Nierzadko występują także wykwity krwotoczne7. Często dotknięte słońcem miejsca są opuchnięte. Nierzadko występuje także posłoneczny rumień. Zmienione fragmenty skóry bardzo swędzą i pieką. Wiele osób skarży się także na silny ból8.
U niektórych osób zmieniona chorobowo skóra pokrywa się pęcherzami, które w ciągu kolejnych dni zmieniają się w czerwone, suche bruzdy. Objaw ten przypomina nieco egzemę9.
Zwykle zmiany alergiczne pojawiająsię na skórze ramion, barków, szyi, podbić stóp. Co ciekawe małe czerwone wypryski czy pęcherze zazwyczaj omijają twarz. Swędzące i piekące zmiany mogą pojawić się do 12 godzin od zakończenia ekspozycji na słońce9.
Fotodermatozom często towarzyszą objawy inne niż tylko skórne. Osoby z alergią na słońce skarżą się na osłabienie organizmu. Niektórzy zgłaszają podwyższoną temperaturę i chroniczne zmęczenie. Czasem obserwują także u siebie pojawienie się przebarwień. Objawy fotodermatozy są takie same zarówno w przypadku dorosłych, jak i dzieci9.
Uczulenie słoneczne – alergia na słońce na twarzy
Twarz jest najbardziej narażoną na kontakt ze słońcem częścią ciała, przez co jest też najbardziej zahartowana. Fotodermatozy rzadko ją dotykają. Pokrzywka słoneczna w zasadzie nie występuje na twarzy3.
Nie oznacza to jednak, że twarz jest zupełnie bezpieczna w kontekście uczulenia na słońce. To na niej pojawić może się actinic reticuloid. Ten rodzaj fotodermatozy jest rzadki i w 90 proc. dotyka mężczyzn po 60. roku życia, ale jeżeli już ktoś boryka się z tą bardzo ciężką odmianą fotodermatozy, to jej objawy mogą wystąpić również na twarzy. Słońce może zaostrzać także zaostrzać przebieg innych chorób. Część z nich manifestuje się na twarzy. Przykładem może być toczeń rumieniowaty czy choroba Dariera10.
Alergia na słońce – czy da się ją wyleczyć?
Alergię na słońce leczy się objawowo. Każdy, kto zauważy u siebie na skórze uczuleniowe zmiany spowodowane słońcem, powinien od razu schować się do cienia. Kolejnym krokiem powinna być konsultacja ze specjalistą i zaopatrzenie się w odpowiednie leki.
W aptekach można bez recepty kupić leki antyhistaminowe. Dostępne są również maści i żele łagodzące świąd skóry. Lekiem OTC, który osoby z alergią na słońce powinny mieć w domu, jest krem z hydrokortyzonem do stosowania miejscowego. Preparat ten niweluje towarzyszący alergii świąd (choć można kupić go bez recepty, u dzieci do 12. roku życia nie można stosować go bez konsultacji z lekarzem)9.
Podstawą terapii fotodermatoz jest bardzo restrykcyjna fotoprotekcja. W cięższych przypadkach choroby stosuje się UVB lub PUVA terapię (czyli profilaktyczne naświetlanie skóry przed okresem nasłonecznienia skóry w specjalnych kabinach emitujących odpowiednie długości promieniowania UV)7.
Świerzbiączkę letnią leczy się fotochemoterapią, β-karotenem, lekami przeciwmalarycznymi oraz hartowaniem skóry promieniami UVB. Z kolei w leczeniu pokrzywki słonecznej stosuje się bardzo wysokie dawki leków przeciwhistaminowych oraz tzw. odczulanie polegające na przyzwyczajaniu skóry do zwiększającej się dawki UVA10.
Jeżeli pod ręką nie mamy żadnych leków antyalergicznych, możemy spróbować sięgnąć po domowe sposoby. Ich celem nie będzie leczenie dolegliwości, a jedynie złagodzenie objawów. Domową metodą na fotouczulenie jest nałożenie na zmieniony fragment skóry kompresu ze zsiadłego mleka, kefiru czy maślanki. Tłusty nabiał ukoi swędzenie i pieczenie. Dobrze sprawdzają się również okłady z obranego i roztartego w moździerzu świeżego ogórka. Ich zadaniem jest złagodzenie zaczerwienienia i ograniczenie wysypki9. W przypadku alergii na słońce domowe sposoby mogą nie wystarczyć. Metody „naszych babć” mogą być stosowane jedynie doraźnie. Nie zastąpią konsultacji ze specjalistą.
Alergii na słońce można próbować przeciwdziałać. Od wiosny do jesieni należy stosować kremy z filtrem z wysokim faktorem. Kosmetyk ten należy wsmarowywać do kilka godzin. Przesuszona skóra jest bardziej podatna na wystąpienie wysypki, dlatego należy dokładać wszelkich starań, by regularnie ją nawilżać9.
Nie tylko uczulenie na słońce. Trudny czas dla osób z alergią
Liczba alergików z roku na rok się powiększa. Wiosna i lato to trudny dla nich czas. Pylące rośliny, owady błonkoskrzydłe i słońce potrafią utrudnić życie nadwrażliwcom.
Od kwietnia intensywnie pylą brzozy, jesiony i zarodniki grzybów mikroskopowych. W maju alergikom doskwierają dodatkowo szczaw, sosna i trawy11.
Czerwiec i lipiec to czas, kiedy w dużym stężeniu unoszą się w powietrzu pyłki wszystkich rosnących w Polsce traw. Wśród nich najwięcej ziaren rozsiewają przedstawiciele komosy i bylicy. Uczuleniowcom na pyłki dokucza także żyto. Czerwiec to także czas pylenia bylin, do których zaliczane są popularne w Polsce chwasty – np. babka lancetowata i szczaw11.
Od czerwca do sierpnia pyli pokrzywa i zarodniki grzybów mikroskopowych. Nie brakuje również pyłku rzepaku, czarnego bzu oraz lipy. Pod koniec wakacji dołącza do nich również ambrozja11.
Podejrzenie uczulenia na pyłki czy nadwrażliwości na słońce powinno być skonsultowane z dermatologiem. Tylko lekarz może postawić ostateczną diagnozę i zalecić odpowiednie leczenie.
Naturalna pomoc w alergicznym zapaleniu spojówek.
Łagodzi objawy skórne alergii. Składniki Laktopinu pomagają zachować zdrową skórę.
Lekko hipertoniczny spray do nosa z ektoiną na alergię
Intensywne nawilżenie suchych i podrażnionych oczu.
Łagodzi i redukuje dyskomfort powodowany przez podrażnioną i uszkodzoną skórę, zmniejszając reakcje...
Lider wśród preparatów do nebulizacji (inhalacji). Redukuje stany zapalne dróg oddechowych. Zawiera...
- Śpiewak R., Fotodermatozy
- Pędrys K., Śpiewak R., Ocena rozpowszechnienia nadwrażliwości na promieniowanie słoneczne oraz stanu wiedzy i potrzeb edukacyjnych Polaków w tym zakresie
- Kruszewska M., Uczulenie skóry na słońce-skóra wrażliwa na promienie słoneczne
- Jaworek A., Czy można być uczulonym na słońce?
- Gręda A., Reakcje fotoalergiczne i fototoksyczne po lekach – problem lekceważony
- Śpiewak R., Wyprysk fotoalergiczny i fototoksyczny
- Jaworek A., Czy można być uczulonym na słońce?
- Dybalski Sz., Polimorficzna osutka świetlna i inne fotodermatozy
- Szymańska S., Uczulenie na słońce – jak złagodzić wysypkę od słońca na skórze wrażliwej?
- Śpiewak R., Szewczyk K., Fotodermatozy: Choroby skóry prowokowane przez światło
- Świerczyńska-Krępa M., Alergeny wziewne.