Choroba refluksowa przełyku jest obecnie najczęściej rozpoznawaną chorobą gastrologiczną. Szacuje się, że w krajach wysoko rozwiniętych może się z nią borykać nawet co trzecia osoba. Według badań statystycznie średnio 10 proc. dorosłych osób na świecie codziennie cierpi z powodu refluksu. Co piąty człowiek przynajmniej raz w tygodniu ma objawy zgagi. Liczba zachorowań sprawia, że refluks żołądkowo-przełykowy to społeczna plaga. Dzieje się tak głównie ze względu na wieloletnie występowanie, a także skłonność do nawrotów choroby i możliwość powikłań. GERD to uciążliwa dolegliwość, która obniża jakość życia1.
Refluks żołądkowo-przełykowy – przyczyny, objawy
O chorobie refluksowej przełyku (ChRP) mówimy wtedy, gdy patologiczne zarzucanie treści żołądkowej do przełyku wywołuje uciążliwe dla pacjenta objawy lub powikłania2.
Choroba refluksowa występuje w bardzo podobnym stopniu u kobiet, jak i u mężczyzn. Dotyka różne grupy wiekowe, ale częściej pojawia się u osób, które przekroczyły czterdziestkę. To przewlekłe schorzenie ma okresy remisji i zaostrzeń. Choć nie jest stanem zagrażającym życiu, może doprowadzić do poważnych powikłań – zwłaszcza jeżeli pacjent cierpi na jego ciężką postać3.
Skąd bierze się refluks żołądkowy? Przyczyny powstawania ChRP są złożone. Można rozróżnić je na:
- anatomiczne (np. przepuklina rozworu przełykowego, czyli sytuacja, kiedy przez nieprawidłową budowę przepony część żołądka wsuwa się w klatkę piersiową; zwiększony nacisk na żołądek z powodu otyłości, ciąży, dużej objętości posiłków czy intensywnego wysiłku fizycznego oraz zbyt płaska pozycja leżąca, skrócenie lub brak podprzeponowego odcinka przełyku);
- czynnościowe (należą do nich: zwiększone ciśnienie na odcinku żołądkowo-przełykowym, nieprawidłowe funkcjonowanie przełyku, spowolnienie opróżniania żołądka w przebiegu różnych chorób – np. cukrzycy, opóźnione usuwanie treści pokarmowej z przełyku, przejściowe niefizjologiczne rozluźnienie dolnego zwieracza przełyku – u zdrowych osób dochodzi do niego w czasie połykania i odbijania, u pacjentów, którzy regularnie skarżą się na zgagę, często nieprawidłowo funkcjonuje tzw. bariera antyrefluksowa, którą tworzą: dolny odcinek przewodu pokarmowego, mięśnie i więzadła przepony oraz kąt Hisa, czyli „zawór” utworzony między wpustem żołądka a przełykiem);
- środowiskowe3.
Refluks objawy. Jak rozpoznać refluks żołądkowy?
Choroba refluksowa może przebiegać bezobjawowo. Jeżeli pacjent nie odczuwa żadnych nieprzyjemnych dolegliwości, wówczas ta jednostka chorobowa najczęściej rozpoznawana jest przypadkowo podczas gastroskopii.
Według aktualnych wytycznych lekarz rozpoznaje refluks żołądkowo-przełykowy na podstawie definicji tej choroby, określonej w ramach tzw. konsensusu z Montrealu. Według niego ChRP powstaje w sytuacji, gdy refluks zawartości żołądka wywołuje nieprzyjemne objawy lub powikłania. Do najczęstszych objawów zaliczane są:
- zgaga (dokuczliwe uczucie pieczenia za mostkiem);
- ból w nadbrzuszu;
- cofanie się treści żołądkowej do przełyku (regurgitacje), które nasila się, gdy pacjent leży na wznak, pochyla się albo zjadł obfity, bardzo tłusty posiłek;
- epizody bólu w obrębie klatki piersiowej,
- zaburzenia snu4.
U osób, które mają refluks żołądka, objawy nie zawsze muszą być standardowe. Do nietypowych (pozaprzełykowych) symptomów zaliczane są:
- chrypka(zwłaszcza występująca tuż po przebudzeniu), która powodowana jest drażnieniem strun głosowych przez zarzucaną treść żołądkową;
- suchy kaszel lub świszczący oddech (te astmatyczne objawy wywołuje przenikanie treści żołądkowej do drzewa oskrzelowego lub odruchowy skurcz oskrzeli, który wywołuje nerw błędny, podrażniony w dolnej części przełyku);
- ból w klatce piersiowej (choroba refluksowa przełyku to najczęstsza przyczyna niesercowego bólu zamostkowego)2.
Istnieje także grupa objawów, które specjaliści nazywają alarmującymi. Oznacza to, że jeżeli pacjent zauważy je u siebie, powinien jak najszybciej zgłosić się do lekarza, który wykonuje badanie endoskopowe. Natychmiastowa diagnostyka jest niezbędna wtedy, gdy:
- przechodzenie pokarmu z jamy ustnej przez przełyk do żołądka jest utrudnione (dysfagia);
- w czasie połykania odczuwany jest ból (odynofagia);
- nagle i niezamierzenie zaczyna ubywać masy ciała;
- w nocy pojawia się ostry ból brzucha (który uniemożliwia spanie);
- wymioty utrzymują się przez dłuższy czas;
- zauważalne jest krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmowego (jawne lub utajone);
- stwierdzono niedokrwistość;
- rozpoznano guz w nadbrzuszu.
W przypadku typowych objawów chorobę refluksową można rozpoznać wyłącznie na podstawie objawów klinicznych. Kiedy jednak nie należą one do standardowych, konieczne jest wykonanie dodatkowych badań. Zwykle lekarze zalecają przeprowadzenie endoskopii; ambulatoryjne, 24-godzinne monitorowanie pH w przełyku; RTG przełyku z kontrastem oraz manometrię przełyku2.
Endoskopię robi się po to, by zobaczyć, czy w przełyku powstały zmiany spowodowane refluksem. Nie musi być przeprowadzana u osób z typowymi objawami ChRP, ale koniecznie trzeba przeprowadzić ją u pacjentów z alarmującymi zmianami.
PH-metria przełyku to z kolei najlepszy sposób monitorowania refluksu żołądkowo-przełykowego. Dzięki niej można wykryć chorobę i określić jej zasięg. Daje też okazję do określenia, czy refluks jest kwaśny czy zasadowy.
Badanie RTG przełyku po podaniu środka cieniującego (barytu) przeprowadzane jest u osób, u których lekarz podejrzewa przepuklinę rozworu przełykowego przepony lub zwężenie przepony.
Manometria przełyku, podobnie jak pH-metria i RTG przełyku, nie służy rozpoznaniu refluksu. To badanie, które przeprowadza się zwykle u osób z pozasercowymi bólami w klatce piersiowej2.
Leki na refluks. Zioła i leki bez recepty
Leczenie farmakologiczne refluksu zazwyczaj opiera się na zażywaniu leków z trzech grup:
- leków hamujących wydzielanie żołądkowe;
- leków zobojętniających kwas solny (czasem też żółć) i osłaniające błonę śluzową;
- leków prokinetycznych3.
U pacjentów, u których leczenie farmakologiczne nie przynosi zadowalających skutków, mimo zastosowania odpowiednich standardów leczenia i u chorych w zaawansowanym stadium choroby, u których może nastąpić rozwój powikłań, jak zwężenie przełyku czy przełyk Barretta, lekarze nierzadko biorą pod uwagę leczenie chirurgiczne1.
Leki na refluks bez recepty
Podstawą leczenia farmakologicznego ChRP są leki hamujące wydzielanie żołądkowe.
Do grupy leków zobojętniających kwas solny i osłaniających błonę śluzową należą między innymi związki magnezu i glinu, kwas alginowy. Można je zażywać doraźnie, w przypadku nagłego wystąpienia objawów. Działają bardzo szybko, niemal natychmiastowo. Najczęściej polecane są pacjentom z łagodniejszą postacią choroby refluksowej3.
Zioła na refluks żołądka
Objawy zgagi można także próbować łagodzić za pomocą ziół. Niektóre, takie jak na przykład ślaz dziki czy stewia (Stevia rebaudiana), znaleźć można w składzie popularnych preparatów na refluks dostępnych bez recepty.
Choć na temat korzystnego wpływu działania ziół na chorobę refluksową nie ma zbyt wielu badań, liczne rośliny od wieków używane są tradycyjnie w niwelowaniu zgagi. Do najbardziej popularnych należą:
- rumianek (w kwiatach rumianku znaleźć można terpenoidy i flawonoidy, które łagodzą stany zapalne);
- imbir (zawiera fenole, które zmniejszają stany zapalne i niwelują podrażnienia);
- koper włoski (reguluje wytwarzanie soku żołądkowego, działa przeciwzapalnie oraz rozkurczająco na mięśnie przełyku);
- kminek (reguluje produkcję soku żołądkowego oraz rozkurcza mięśnie przełyku).
Domowe sposoby na refluks: dieta i zdrowe nawyki
Choroba refluksowa to przewlekłe schorzenie. Ważne jest nie tylko właściwe leczenie, ale i zmiana codziennych przyzwyczajeń – to domowe sposoby na refluks, które wspomagają terapię farmakologiczną. Pomagają w łagodzeniu objawów i zapobiegają powikłaniom.
Bardzo ważna jest zmiana codziennych przyzwyczajeń i nawyków. Chorzy powinni pamiętać o tym, żeby posiłki przyjmować najpóźniej 2-3 godziny przed snem. Istotna jest również pozycja spania. By ograniczyć powstawanie zgagi, warto zrezygnować z leżenia na płasko i ustawić wezgłowie łóżka nieco wyżej. Pacjenci, u których refluks wywołuje otyłość, powinni starać się zredukować masę ciała.
Rzucenie palenia, zaprzestanie picia alkoholu lub wyeliminowanie konkretnych produktów z diety może pomóc w przypadku refluksu. Badania potwierdzają m.in. większe ryzyko wystąpienia ChRP u palaczy5. Jak je ograniczyć? Rzucając palenie!
DENICIT to lek bez recepty wskazany w odzwyczajaniu się od palenia tytoniu i zmniejszeniu głodu nikotynowego u osób, które chcą przestać palić. Celem stosowania leku DENICIT jest trwałe zaprzestanie używania produktów zawierających nikotynę. Zawiera cytyzynę, która zwiększa ok. 3-krotnie szansę na rzucenie palenia¹.
¹Hajek P et al.: Efficay of cytisine in helping smokers quit;systematic review and meta-analysis. Thorax, 2013
Wiele osób odczuwa poprawę, kiedy ograniczy picie alkoholu i rozstanie się z papierosem. W diecie warto zrezygnować też z kawy, czekolady, mięty, cytrusów, ostrych przypraw oraz gazowanych napojów3. Dieta pacjentów z GERD powinna być lekkostrawna (fast foody i smażone dania sprzyjają zgadze).
Refluks krtaniowo-gardłowy – objawy, przebieg
Refluks krataniowo-gardłowy (LPR) występuje wówczas, gdy treść żołądkowa cofa się do gardła, jamy ustnej, a nawet ucha środkowego i zatok przynosowych6.
W ten sposób dochodzi do podrażnienia nabłonka górnych dróg oddechowych. LPR, czyli laryngopharynegal reflux, dosyć często jest przyczyną przewlekłego zapalenia krtani i gardła. Co dokładnie go powoduje? Mechanizm powstawania choroby nie jest do końca poznany. Wątpliwości budzi też sposób leczenia. Pewnym problemem, który utrudnia gastrologom prowadzenie badań nad refluksem krtaniowo-gardłowym jest fakt, że osoby odczuwające jego objawy częściej zgłaszają się do laryngologa7.
Eksperci z American Academy of Otolaryngology-Head and Neck Surgery uważają, że refluks krtaniowo-gardłowy ma taki sam patomechanizm jak choroba refluksowa przełyku. Z tego powodu nazywają refluks krataniowo-gardłowy pozaprzełykową manifestacją GERD. Nie wszyscy badacze zgadzają się z taką klasyfikacją LPR. Niektórzy sądzą, że w przypadku refluksu krtaniowo-gardłowego występuje bezpośredni mechanizm stymulacji nerwu błędnego. W efekcie pojawia się przewlekły kaszel i odkrztuszanie. Te objawy prowadzą do uszkodzenia tkanek. Obecność zarzucanej treści żołądkowej w krtani może prowadzić do podrażnienia błony śluzowej.
Komórki nabłonka wyścielające górne drogi oddechowe są bardziej wrażliwe niż nabłonek przełyku. Oznacza to, że zarzucana tutaj treść żołądkowa szybciej może doprowadzić do poważnych uszkodzeń. Jeżeli refluks krtaniowo-gardłowy ma odczyn o pH<4 (kwasowe) i sięga ponad dolny zwieracz przełyku, to taka sytuacja uważana jest za fizjologiczną. Po posiłku nawet u zdrowych osób takie epizody mogą występować kilkadziesiąt razy dziennie. Problemem jest za to sytuacja, kiedy treść sięga ponad górny zwieracz przełyku. Wystarczy zaledwie kilka epizodów, by pojawił się przewlekły stan zapalny błony śluzowej krtani. Może on utrzymywać się nawet kilkanaście tygodni lub utrzymywać się cały czas6.
Objawy refluksu krtaniowo-gardłowego to:
- przewlekły kaszel,
- chrypa,
- chrząkanie,
- objawy zapalenia krtani,
- uczucie tkwiącej w gardle kuli,
- dysfagia gardłowo-przełykowa (utrudnione przechodzenie pokarmu),
- odkrztuszanie i obfity śluzowy zaciek na tylnej ścianie gardła,
- długotrwale utrzymujący się nieświeży zapach z ust5.
Spray wspomagający leczenie stanów zapalnych gardła, spowodowanych przez infekcje bakteryjne i wirusowe. Łagodzi ból i podrażnienie.
Choroba refluksowa przełyku jest przewlekłym schorzeniem, którego przyczyny nie są do końca znane. Objawy są liczne i uciążliwe. Nieliczone ChRP prowadzi do groźnych powikłań. Podobnie zresztą, jak refluks krtaniowo-gardłowy. Wymaga ścisłej współpracy lekarza z pacjentem, gdzie poza leczeniem farmakologicznym, bardzo ważna jest też zmiana diety osoby chorej i jej stylu życia. Eksperci uważają, że wyłącznie świadoma i aktywna postawa chorego oraz prowadzenie leczenia nie tylko przez gastrologa, ale również dietetyka, psychologa, a także fizjoterapeutę prowadzi do poprawy wyników terapii i ustąpienia dolegliwości.
Źródła:
- Korzonek M., Dziergas A., Kuczyńska M., Choroba refluksowa przełyku (GERD) – problem wciąż aktualny;
- Talar-Wojnarowska R., Gąsiorowska A., Małecka-Wojciesko E., Choroba refluksowa przełyku;
- Waluga M., Choroba refluksowa przełyku i jej leczenie w wybranych przypadkach;
- Dąbrowski A., Jakie objawy wskazują na chorobę refluksową przełyku?;
- Taraszewska, A., Choroba refluksowa przełyku a palenie tytoniu. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/choroby-ukladu-pokarmowego/choroba-refluksowa-przelyku-a-palenie-tytoniu/
- Konopka M.,Małecka M., Stelmach I. Przewlekły kaszel jako objaw refluksu krtaniowo-gardłowego — Opis dwóch przypadków;
- Kowalczyk M., Pietruszewska W., Refluks krtaniowo-gardłowy.