Jakie mogą być przyczyny zaparć?
Zanim wyjaśnimy, jakie są przyczyny zaparć i jak sobie z nimi radzić, trzeba zacząć od tego, czym w ogóle są zaparcia. Mówimy o nich, gdy częstość wypróżnień jest mniejsza niż 3 razy w tygodniu.
Oprócz zmniejszonej częstości wypróżnień zaparciom mogą towarzyszyć inne objawy:
- uczucie niepełnego wypróżnienia;
- oddawanie zbitego, suchego stolca;
- konieczność nadmiernego parcia podczas oddawania stolca.
Przyczyny tego typu dolegliwości są bardzo różne. Możemy wyróżnić m.in. czynnościowe, czyli takie, które nie są spowodowane żadną chorobą przewlekłą. Mogą wynikać z przyjmowania określonych leków (np. opioidowych leków przeciwbólowych, antydepresantów, suplementów żelaza), źle zbilansowanej diety czy zaburzeń metabolicznych. W niektórych przypadkach przyczyna zaparć nie jest znana i wtedy mówi się o zaparciach idiopatycznych.
Zmiana rytmu wypróżnień towarzyszy również chorobom, takim jak:
- zespół jelita drażliwego (IBS),
- uchyłki jelita grubego,
- żylaki odbytu (czyli hemoroidy),
- choroby endokrynologiczne (m.in. niedoczynność tarczycy, nadczynność przytarczyc),
- endometrioza,
- twardzina układowa,
- choroba Leśniowskiego-Crohna,
- depresja,
- stwardnienie rozsiane,
- choroba Parkinsona.
Aby znaleźć szybki sposób na zaparcia, konieczne jest ustalenie ich przyczyny. W związku z tym, że zmiana rytmu wypróżnień może wynikać z choroby, warto uważnie obserwować swój organizm. Dzięki temu łatwiej wychwycić inne niepokojące zmiany, które wymagają konsultacji ze specjalistą.
Co na zaparcia? Zmiany w diecie!
Jak radzić sobie z zaparciami? Jednym z najskuteczniejszych sposobów na zaparcia jest odpowiednio zbilansowana dieta. Przy czym nie ma jednego sposobu żywienia dobrego dla wszystkich osób z zaparciami. To, jak powinien wyglądać jadłospis, zależy od tego czy problemem są zaparcia czynnościowe, czy zmiana rytmu wypróżnień wynika z choroby.
Jeśli zaparcia są spowodowane chorobą, należy wdrożyć dietę, która to uwzględnia. Inne zalecenia żywieniowe przygotowuje się dla osób z nowotworem w obrębie układu pokarmowego, a jeszcze inne dla kobiet chorujących na endometriozę czy osób z IBS.
Z kolei w sytuacji, gdy problemem są zaparcia czynnościowe, ważne jest, aby określić ich rodzaj:
- atoniczne – nazywane potocznie „rozleniwieniem jelit”, ponieważ charakteryzują się spowolnioną perystaltyką jelit;
- spastyczne – objawiające się nadmierną skłonnością do skurczu jelit, która powoduje także bóle brzucha i wzdęcia.
W przypadku zaparć atonicznych zaleca się przede wszystkim zwiększenie ilości błonnika pokarmowego w diecie do ok. 25-30, a w niektórych przypadkach nawet 40 gramów dziennie. Zmiany warto wprowadzać stopniowo, ponieważ nagłe zwiększenie podaży tego składnika może wywołać wzdęcia i biegunki.
Dobrym źródłem błonnika są:
- pełnoziarniste pieczywo,
- ryż brązowy,
- makaron z mąki pełnoziarnistej,
- grube kasze,
- płatki owsiane,
- warzywa – najlepiej surowe lub krótko gotowane (m.in. marchew, papryka, brokuły),
- owoce (m.in. maliny, truskawki).
Przy czym pamiętaj, że do właściwego działania błonnika potrzebna jest odpowiednia ilość płynów. Wprowadzając produkty bogate w błonnik do diety zadbaj jednocześnie o wypijanie minimum 2 litrów płynów dziennie.
Poza tym zwróć uwagę na ilość tłuszczu (szczególnie zwierzęcego) i cukru dodanego w produktach. Unikaj tych, które są bogate w te składniki (należą do nich m.in. słodycze, słodkie napoje, ciasta i ciasteczka, słodkie wypieki, tłuste wędliny, potrawy smażone). Zamiast nich wybieraj oleje roślinne jako dodatek do surówek, owoce, a także dania gotowane (w wodzie lub na parze), duszone albo pieczone.
Wprowadź do jadłospisu również fermentowane produkty mleczne (jogurt, kefir, maślankę). Zawarte w nich „dobre bakterie” mają korzystny wpływ na pracę jelit i pomagają w walce z zaparciami.
Ponadto zwróć uwagę na ilość spożywanych posiłków. Najlepiej, jeśli będziesz jadł 4-5 mniejszych posiłków w ciągu dnia. Przy czym ważne jest także to, aby spożywać je bez pośpiechu, dokładnie przeżuwając każdy kęs.
Tak wyglądają sposoby na zaparcia atoniczne. A co, jeśli Twoim problemem są zaparcia spastyczne? W takim przypadku bardzo ważne jest ograniczenie ilości błonnika nierozpuszczalnego. Do jego źródeł zaliczają się: pełnoziarniste produkty zbożowe, warzywa kapustne, niektóre owoce (np. czarne porzeczki), a także nasiona roślin strączkowych.
Tabela: Produkty zalecane i przeciwwskazane w diecie na zaparcia
W poniższej tabelce znajdziesz podstawowe informacje dotyczące diety na zaparcia – jakie produkty warto do niej włączyć, a które lepiej ograniczyć.
Pamiętaj, że jadłospis trzeba dostosować pod swoje preferencje oraz stan zdrowia. Dlatego zwracaj uwagę na swoje samopoczucie i w razie potrzeby zrezygnuj z produktów, które je pogarszają.
Produkty zalecane na zaparcia
| Kategoria żywności | Dieta na zaparcia – produkty polecane |
|---|---|
| Produkty zbożowe | Pieczywo razowe i pełnoziarniste, grube kasze (gryczana, jęczmienna), makaron razowy, brązowy ryż, płatki owsiane, otręby pszenne |
| Warzywa | Warzywa surowe lub krótko gotowane, np. marchew, brokuły, papryka, buraki, cukinia, kapusta kiszona |
| Owoce | Świeże i suszone owoce, zwłaszcza śliwki, morele, jabłka, gruszki, maliny |
| Nabiał | Fermentowane produkty mleczne – kefir, jogurt naturalny, maślanka |
| Nasiona i orzechy | Siemię lniane, pestki dyni, słonecznik, orzechy włoskie |
| Inne produkty i napoje | Kiszone warzywa (ogórki, kapusta), woda niegazowana, ziołowe napary (np. rumianek, mięta), soki warzywne |
Produkty niewskazane przy zaparciach
| Kategoria żywności | Jakie produkty ograniczyć przy zaparciach? |
|---|---|
| Produkty zbożowe | Białe pieczywo, bułki z oczyszczonej mąki, biały ryż, drobne kasze, mocno przetworzone produkty zbożowe |
| Warzywa | Warzywa smażone na głębokim tłuszczu, grillowane, duszone w ciężkich sosach |
| Owoce | Słodzone przetwory owocowe, np. dżemy, wypieki |
| Nabiał | Tłuste sery, śmietana, słodkie desery mleczne |
| Nasiona i orzechy | Brak przeciwwskazań przy umiarkowanym spożyciu, ale nadmiar może nasilać wzdęcia |
| Inne produkty i napoje | Napoje słodzone i gazowane, alkohol, żywność typu fast food, potrawy tłuste i ciężkostrawne, słodycze i słone przekąski |
Inne sposoby na zaparcia
Dieta to bardzo ważny, ale niejedyny element zapobiegania i leczenia zaparć. Są też inne domowe sposoby na zaparcia. Jednym z nich jest ruch, który ma pozytywny wpływ nie tylko na rytm wypróżnień. Zaleca się, aby w ciągu tygodnia ćwiczyć przez minimum 150 minut.
Kolejna istotna kwestia to dbanie o wypoczynek, unikanie używek i nadużywania leków.
Jeśli ciągle sięgasz po środki przeczyszczające, możesz wpaść w błędne koło. Na początku faktycznie będą pomocne, ale z czasem tylko pogłębią problem z zaparciami. Nadużywanie tych preparatów może spowodować tzw. rozleniwienie jelit, które przyzwyczają się do wspomagania ich pracy.
Co jeszcze możesz zrobić oprócz dbania o zdrowy styl życia?
- Jedz kilka suszonych śliwek (bez dodatku cukru) namoczonych w wodzie po każdym posiłku.
- Spożywaj łyżkę siemienia lnianego (popitego wodą) przed kolacją.
- Bezpośrednio po przebudzeniu wypij szklankę chłodnej, przegotowanej wody z łyżką miodu, kefir lub kwaśne mleko.
- Dodawaj do potraw zioła i przyprawy, które są pomocne w przypadku zaparć. Należą do nich: koper, majeranek, kminek.
Poza tym wspomóż się naparami ziołowymi. Korzystny wpływ na pracę układu pokarmowego mają m.in. herbaty z owocem kopru.
Jakie preparaty bez recepty pomagają na zaparcia?
Jeśli domowe sposoby na zaparcia – zmiana diety, aktywność fizyczna i nawodnienie – nie przynoszą wystarczającej poprawy, możesz wypróbować preparaty bez recepty dostępne w aptece. Wśród nich znajdują się środki o różnej sile i sposobie działania.
Pamiętaj, że mocne leki (zawierające np. liść senesu czy korzeń rzewienia) powinny być stosowane wyłącznie doraźnie, ze względu na ryzyko rozleniwienia jelit. W takim razie co na zatwardzenie bez recepty można przyjmować bez obaw o działania niepożądane?
Makrogole – nowoczesne wyroby medyczne o działaniu osmotycznym
Makrogole (polietylenoglikole, PEG) to substancje osmotyczne, które zatrzymują wodę w świetle jelit, dzięki czemu zmiękczają masy kałowe i ułatwiają ich wydalenie. Działanie tych związków opiera się wyłącznie na mechanizmie fizycznym – nie drażnią błony śluzowej jelit i nie wchłaniają się do krwiobiegu. W efekcie makrogole są dobrze tolerowane nawet przez osoby starsze czy kobiety w ciąży.
W odróżnieniu od klasycznych środków przeczyszczających makrogole nie powodują nagłego parcia na stolec, nie uzależniają i nie prowadzą do zaburzeń elektrolitowych. Dzięki temu można je stosować zarówno doraźnie, jak i w terapii przewlekłych zaparć. Preparaty z makrogolem występują np. w wygodnej do zażycia formie syropu.
Manna z jesionu – naturalne wsparcie dla jelit
Manna z jesionu to naturalny środek przeczyszczający o łagodnym działaniu, wykorzystywany zwłaszcza u dzieci. Zawarty w niej mannitol wykazuje podobne do makrogoli właściwości osmotyczne – wiąże wodę w świetle jelita, co prowadzi do zmiękczenia stolca i ułatwia jego wydalenie. Ponieważ mannitol praktycznie nie wchłania się z przewodu pokarmowego, działa wyłącznie miejscowo, bez ryzyka ogólnoustrojowych działań niepożądanych.
Manna z jesionu nie podrażnia błony śluzowej jelit i nie wpływa bezpośrednio na ich perystaltykę, dlatego może być stosowana nawet u najmłodszych dzieci czy osób z wrażliwym przewodem pokarmowym.
Gliceryna – szybka pomoc o działaniu miejscowym
Czasami potrzebne jest szybkie działanie – w okresie połogu, po zabiegach chirurgicznych czy w przypadku nagłego zatwardzenia. Co robić w takiej sytuacji?
Preparaty doustne są skuteczne, ale na efekt przeczyszczający trzeba trochę poczekać. Jednak możesz zastosować również miejscowe środki łagodnie wspierające wypróżnienie. W ich składzie znajdziesz m.in. glicerynę – to substancja od lat stosowana przeczyszczająco w formie czopków. Obecnie jest dostępna również a bardziej nowoczesnej postaci – mikrowlewek doodbytniczych.
Gliceryna podana w tej formie do odbytnicy również działa osmotycznie, przyciągając wodę do światła jelit. Dzięki temu twarde i suche masy kałowe miękną, a ich wydalenie jest łatwiejsze i pozbawione dyskomfortu. Mikrowlewki są wzbogacone w dodatek substancji roślinnych – malwy i rumianku, które mogą łagodzić podrażnienia błony śluzowej i działać kojąco.
Kiedy z zaparciami należy iść do lekarza? Objawy alarmowe
W większości przypadków zaparcia mają charakter przejściowy i ustępują po wprowadzeniu zmian w diecie lub stylu życia.
Jednak czasami mogą być one objawem poważniejszych chorób przewodu pokarmowego, np. schorzeń zapalnych jelit, zaburzeń endokrynologicznych, a nawet nowotworów.
Dlatego, jeżeli zaparcia dokuczają Ci przez dłuższy czas lub towarzyszą im niepokojące objawy, nie zwlekaj z wizytą u lekarza.
Symptomy, które powinny do niej zachęcić, to:
- krew w stolcu – zarówno świeża, jak i ciemna (smolista), może świadczyć o krwawieniu z przewodu pokarmowego,
- silny, uporczywy ból brzucha lub wzdęcia nieustępujące po wypróżnieniu – wskazują na poważniejsze zaburzenia pracy jelit, np. niedrożność, stan zapalny lub proces nowotworowy,
- nagła zmiana rytmu wypróżnień po 50. roku życia, zwłaszcza jeśli wcześniej nie występowały podobne problemy,
- brak apetytu – często towarzyszy poważniejszym chorobom przewodu pokarmowego,
- utrata masy ciała bez wyraźnej przyczyny – może świadczyć o chorobach przewlekłych, zaburzeniach wchłaniania, stanach zapalnych lub procesach nowotworowych w obrębie jelit,
- objawy ogólne, takie jak złe samopoczucie, osłabienie czy gorączka,
- wymioty – mogą oznaczać niedrożność przewodu pokarmowego,
- zmiana kształtu stolca (np. stolce ołówkowate), która może wskazywać na zwężenie światła jelita.
Zmiana rytmu wypróżnień nie powinna być lekceważona. Może świadczyć o błędach żywieniowych, ale w niektórych przypadkach jest sygnałem ostrzegawczym mówiącym o procesie chorobowym.
W związku z tym tak ważne jest uważne obserwowanie organizmu i znalezienie przyczyny zaparć. Następnym krokiem jest ustalenie odpowiedniego planu działania, czyli wdrożenie zaleceń żywieniowych, regularnej aktywności fizycznej, sprawdzonych domowych sposobów (a w razie konieczności leków na zaparcia).
Szybkie i naturalne rozwiązanie problemu zaparć u dzieci. Jedyny na rynku produkt z manną z jesionu!
Źródła:
- Daniluk, Jarosław. „Przewlekłe zaparcia—niedoceniany problem kliniczny.” Gastroenterologia Kliniczna. Postępy i Standardy 10.1 (2018): 1-13.
- Jabłońska, Beata, et al. „Zaparcia–etiopatogeneza, diagnostyka i leczenie Constipation–etiopathogenesis, diagnosis and treatment.”
- Kędzia Bogdan and Elżbieta Hołderna-Kędzia. „Możliwości wykorzystania miodu i ziół w chorobach żołądka i jelit.” Herbalism 4.1 (2018).
- Zaparcia | Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/zaparcia/
- Zaparcia – zalecenia dietetyczne | Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/zaparcia-zalecenia-dietetyczne/
- Spadaro, V., & Raimondo, F. M. (2022). The “manna” extracted from the ash trees still cultivated in Sicily from mythical food to pharmaceutical and nutraceutical resource. Archive of Food and Nutritional Science, 6: 38-48.
- Lyseng-Williamson, K. A. (2018). Macrogol (polyethylene glycol) 4000 without electrolytes in the symptomatic treatment of chronic constipation: a profile of its use. Drugs & Therapy Perspectives, 34(7): 300-310.
- Tabbers, M. M., DiLorenzo, C., Berger, M. Y., Faure, C., Langendam, M. W., Nurko, S., … & Benninga, M. A. (2014). Evaluation and treatment of functional constipation in infants and children: evidence‐based recommendations from ESPGHAN and NASPGHAN. Journal of pediatric gastroenterology and nutrition, 58(2): 258-274.