Jakie objawy choroby mogą wskazywać na to, że mamy do czynienia z zapaleniem oskrzelików? U kogo zapalenie oskrzelików zwykle ma najcięższy przebieg? Znając odpowiedzi na te pytania, możemy skuteczniej chronić siebie i bliskich, a w porę rozpoznając infekcję – wdrożyć odpowiednie postępowanie i leczenie.
Zapalenie oskrzelików: przyczyny rozwoju
Zapalenie oskrzelików to ostra choroba dolnych dróg oddechowych, zwykle o podłożu infekcyjnym. Dotyczy ona niewielkich, wąskich anatomicznych połączeń między oskrzelami a pęcherzykami płucnymi.
Oskrzeliki doprowadzają powietrze do pęcherzyków płucnych, gdzie zachodzi wymiana wdychanego tlenu na wydychany dwutlenek węgla (wymiana gazowa).
Najczęstsze infekcyjne przyczyny rozwoju zapalenia oskrzelików:
- wirus RS (RSV): najbardziej powszechny czynnik chorobotwórczy (izolowany od 75% dzieci w wieku poniżej 2 lat hospitalizowanych z powodu zapalenia oskrzelików),
- rhinowirusy,
- wirusy paragrypy i grypy A i B,
- koronawirusy,
- paramyksowirusy (typ ludzki),
- adenowirusy,
- bakterie Mycoplasma pneumoniae (częściej spotykane u starszych dzieci i dorosłych).
U dzieci poniżej drugiego roku życia zapalenie oskrzelików jest najczęściej występującą chorobą zakaźną i zarazem najczęstszą przyczyną przyjęć niemowląt do szpitala.
Zapalenie oskrzelików uznawane jest za infekcję sezonową – zwiększenie częstości jej występowania w naszym klimacie rozpoczyna się pod koniec października, ze szczytem w styczniu lub lutym, a kończąc się w kwietniu.
Tłok w pomieszczeniach na obszarach o dużej gęstości zaludnienia w sezonie deszczowej lub chłodniejszej pogody może być jednym z czynników sprzyjających rozprzestrzenianiu się wirusów będącym głównym patogenem wywołującym zapalenie oskrzelików.
Przebieg i objawy zapalenia oskrzelików
Oskrzelik ma budowę rurki, której wnętrze pokrywa nabłonek otoczony przez warstwę mięśni gładkich i włókna kolagenowe. Proces zapalny obejmujący oskrzeliki prowadzi do obrzęku nabłonka wyścielającego go oraz nadprodukcji śluzu. Skutkuje to zwężeniem światła dróg oddechowych, co sprawia, że oddychanie, a co za tym idzie: dostarczanie tlenu do organizmu, jest utrudnione, a czasem wręcz niemożliwe.
Aby organizm mógł dalej dostarczać tlen niezbędny do funkcjonowania narządów, przyspiesza akcja serca oraz zwiększa częstości oddechu – nazywane jest to mechanizmem kompensacyjnym, czyli „coś za coś”.
Efektem szybkiego przepływu powietrza przez wąską przestrzeń oskrzelików jest powstawanie zmian osłuchowych w postaci świstów oraz widocznego na zdjęciu rentgenowskim rozdęcia płuc lub obszarów niedodmy (niewłaściwego upowietrznienia płuc).
Lider wśród preparatów do nebulizacji (inhalacji). Redukuje stany zapalne dróg oddechowych. Zawiera...
Podczas inhalacji intensywnie nawilża i łagodzi stany zapalne dróg oddechowych.
Ampułki do inhalacji rozrzedzające zalegającą wydzielinę.
Przeznaczony do nebulizacji w celu poprawienia komfortu oddychania. Intensywnie nawilża.
3% roztwór soli przeznaczony do nebulizacji, w celu poprawienia komfortu oddychania. Udrożnia.
0,9% roztwór soli fizjologicznej o szerokim zastosowaniu.
Roztwór do inhalacji, zmniejsza mokry kaszel i gęsty katar. Udrożnia i nawilża.
Zanim jednak stan zapalny obejmie końcowy odcinek układu oddechowego, wirus powoduje powstawanie objawów z górnego odcinka dróg oddechowych – to między innymi: katar i niedrożny nos (w badaniu fizykalnym przełożone na słyszalne furczenia udzielone z nosa).
Podstawowymi objawami mogącymi nasuwać podejrzenie diagnozy zapalenia oskrzelików są:
- duży wysiłek oddechowy, praca dodatkowych mięśni oddechowych – międzyżebrowych, przepony,
- ruszanie skrzydełkami nosa podczas oddechu, postękiwanie,
- duszność,
- obniżenie saturacji krwi,
- zwiększenie częstości uderzeń serca i oddechów w czasie minuty,
- zwiększone zmęczenie, senność, płaczliwość (wynikające ze zużycia dużej ilości energii na utrudnione oddychanie),
- kaszel,
- gorączka (może, ale nie musi występować).
Objawy alarmujące, które wymagają jak najszybszego zgłoszenia się po pomoc medyczną, to:
- wysiłek oddechowy (przyspieszony oddech, zaciąganie przestrzeni między żebrami oraz ruch skrzydełek nosa),
- bezdechy (przerwy w oddychaniu),
- nasilenie duszności,
- sine zabarwienie powłok ciała i śluzówek,
- problemy z karmieniem, apatia.
Diagnostyka zapalenia oskrzelików
Diagnozę zapalenia oskrzelików stawia się na podstawie badania fizykalnego przeprowadzonego przez lekarza oraz objawów klinicznych prezentowanych przez pacjenta.
Wykonanie badań laboratoryjnych oraz badań obrazowych stanowi jedyne pomocnicze narzędzie – w celu określenia etiologii zakażenia, zaawansowania procesu zapalnego oraz wykluczenia lub potwierdzenia innych stanów klinicznych, takich jak np. zapalenie płuc.
Bardzo pomocnym i łatwo dostępnym badaniem pomagającym w określeniu etiologii zakażenia jest szybki test antygenowy w kierunku zakażenia wirusami: RSV, grypy A i B oraz SARS-CoV-2. Testy te są obecnie łatwo dostępne w aptekach i możliwe do wykonania również w domu.
W warunkach laboratoryjnych dodatkowo można wykonać: test RT-PCR na obecność materiału genetycznego wirusów w materiale z wymazu z nosogardła oraz testy immunologiczne na obecność we krwi przeciwciał przeciwko wirusom (w tym wirusowi RS) oraz bakteriom.
3% roztwór soli przeznaczony do nebulizacji, w celu poprawienia komfortu oddychania. Udrożnia.
Czynniki ryzyka zachorowania na zapalenie oskrzelików
Czynnikami ryzyka rozwoju zapalenia oskrzelików są między innymi:
- wiek poniżej 3 miesięcy (dwie trzecie wszystkich niemowląt hospitalizowanych z powodu zakażenia RSV to dzieci w wieku poniżej 5 miesięcy),
- niska masa urodzeniowa, szczególnie wcześniaków,
- wiek ciążowy (niemowlęta urodzone poniżej 29. tygodnia ciąży są szczególnie narażone na ryzyko hospitalizacji z powodu zakażenia wirusem RS),
- niższy status społeczno-ekonomiczny pacjenta,
- zatłoczone warunki życia, uczęszczanie do ośrodków opieki nad dziećmi, obecność starszego rodzeństwa lub kombinacja tych czynników,
- palenie papierosów przez rodziców oraz samych pacjentów,
- przewlekła choroba płuc, ze szczególnym uwzględnieniem dysplazji oskrzelowo-płucnej,
- ciężka wrodzona lub nabyta choroba neurologiczna,
- wrodzona choroba serca istotna hemodynamicznie, np. z nadciśnieniem płucnym,
- choroby wrodzone lub nabyte z powodu niedoboru odporności,
- anomalie dróg oddechowych.
Jak leczy się zapalenie oskrzelików?
Podstawowym sposobem zwalczania chorób wirusowych (które są dominującym czynnikiem etiologicznym zapalenia oskrzelików) pozostaje leczenie objawowe: nawadnianie, stosowanie leków przeciwgorączkowych – w razie wzrostu temperatury ciała powyżej 38,5°C, nawilżanie dróg oddechowych (m.in. stosując nebulizację z roztworów chlorku sodu – NaCl).
W przypadku pojawienia się niepojących lub alarmujących objawów należy skonsultować się z lekarzem, który może dodatkowo zalecić stosowanie leków rozszerzających oskrzela lub kortykosteroidów.
Ambulatoryjnie stosuje się zazwyczaj leki w postaci nebulizacji lub inhalacji, w wyjątkowych przypadkach wdraża się leczenie systemowe (m.in. kortykosteroidy, antybiotyki – w przebiegu infekcji bakteryjnych).
Rutynowe podawanie leków rozszerzających oskrzela (ogólnoustrojowo lub w formie inhalacji czy nebulizacji) oraz kortykosteroidów w leczeniu ostrego zapalenia oskrzelików, bez wskazań do ich zastosowania, nie jest zalecane i nie przynosi korzyści, co wykazano w szeregu badań naukowych.
Zapobieganie zapaleniu oskrzelików
Skuteczne sposoby zapobieganiu zapaleniu oskrzelików, które znamy, to:
- u dzieci urodzonych przedwcześnie kwalifikujących się do immunoterapii biernej możliwe jest zgłoszenie ich do programu lekowego (polega on podaniu maksymalnie 5 dawek przeciwciała przeciwko wirusowi RS – paliwizumabu – w odstępach miesięcznych w sezonie zakażeń wirusem RS),
- szczepienie przeciwko RSV w określonych grupach wiekowych (osoby powyżej 60. roku życia i starsze), szczepionka na chwilę obecną nie jest refundowana przez NFZ. W 2023 roku amerykańska Agencję ds. Żywności i Leków dopuściła do użytku szczepionkę dla kobiet ciężarnych, jednak na chwilę obecną nie jest ona dostępna w Polsce,
- unikanie kontaktu noworodków, osób starszych i osób szczególnie narażonych na ciężki przebieg zapalenia oskrzelików z osobami przeziębionymi/chorymi,
- częste i dokładne mycie oraz dezynfekcja rąk,
- osłanianie buzi podczas kaszlu i kichania (w chusteczkę lub łokieć, nigdy w dłoń),
- karmienie piersią, jeśli to tylko możliwe (wpływa pozytywnie na budowanie odporności noworodków i niemowląt),
- wzmacnianie odporności swojej i Twojego dziecka/rodzica poprzez: częste wietrzenie pomieszczeń, uprawianie sportu i zachęcanie innych do podejmowania aktywności fizycznej, dbanie o zróżnicowaną dietę, nieubieranie siebie i Twojego dziecka zbyt ciepło (unikanie przegrzewania),
- utrzymywanie odpowiedniej wilgotności powietrza w pomieszczeniach, szczególnie zimą (suche powietrze powoduje przesuszenie błony śluzowej dróg oddechowych, co z kolei wpływa na osłabienie naturalnej bariery dla wnikania z zewnątrz do organizmu szkodliwych mikroorganizmów).
Podsumowując – skuteczne zapobieganie chorobom dróg oddechowych w tym zapaleniu oskrzelików, składa się na podejmowanie wielu działań, jednak największą rolę w tym aspekcie grają: zdrowy tryb życia, właściwa higiena osobista, unikanie czynników wywołujących infekcje oraz wzmacnianie odporności poprzez sposoby naturalne jak i profilaktykę czynną i bierną – szczepienia oraz immunoterapię bierną (podanie przeciwciał).
Lider wśród preparatów do nebulizacji (inhalacji). Redukuje stany zapalne dróg oddechowych. Zawiera...
Podczas inhalacji intensywnie nawilża i łagodzi stany zapalne dróg oddechowych.
Ampułki do inhalacji rozrzedzające zalegającą wydzielinę.
Przeznaczony do nebulizacji w celu poprawienia komfortu oddychania. Intensywnie nawilża.
3% roztwór soli przeznaczony do nebulizacji, w celu poprawienia komfortu oddychania. Udrożnia.
0,9% roztwór soli fizjologicznej o szerokim zastosowaniu.
Roztwór do inhalacji, zmniejsza mokry kaszel i gęsty katar. Udrożnia i nawilża.
Źródła:
- Florin, T. A., Plint, A. C., & Zorc, J. J. (2017). Viral bronchiolitis. The Lancet, 389(10065), 211–224.
- Justice NA, Le JK (2023). Bronchiolitis. StatPearls.
- Polack, F. P., Stein, R. T., & Custovic, A. (2019). The syndrome we agreed to call bronchiolitis. The Journal of Infectious Diseases.
- Wagner, T. (2011). Zapalenie oskrzelików. Medycyna Po Dyplomie, 15, 2, s. 21-31.